INTERVISTA ME GAZETEN SOT, 28 SHTATOR 2014

Z. Rama, në Shqipëri është rikthyer një debat i kahershëm për rishikimin e historisë. Periudhat e dominuara nga Ahmet Zogu dhe Enver Hoxha janë kthyer në mollë sherri mes dy kampeve politike. Cili është qëndrimi juaj?

Nuk eshte problemi se duan me me vue në vend historinë e të vërtetën por se duan me mbajtë bashkë kampet e mbështetësve politikë. Burimi i legjitimitetit të secilit grup është I lidhur me kohën kur kontrollonin shtetin ose kur u persekutuan. E kështu, duke I mbajtur sherret e ndezura, kujtesën e gjallë dhe ndasitë të hapura, paria e Tiranës sundon si don vetë, edhe pse pakicë, edhe pse një përzierje e frikshme prirjesh e morali që nuk ka të bëjë gjë me shqiptarët. Këta janë pjesë e oligarkisë klanore shqiptare e cila nuk ka asnjë besnikëri ndaj asnjë grupi e as ndaj një sistemi vlerash. Besnikëria e tyre është ndaj kuletës së vet. Por kjo ndasi iu shërben me mbajtë tufën e mbështetësve bashkë.

Mendimi im është se ne duhet të shohim nga e ardhmja. Ajo është që na bashkon e gjithcka tjetër na ndan. Këto dy modele qeverisjeje kishin tepri të mëdha e mangësi të dallueshme lehtë e që kanë shkaktuar shumë plagë në shoqëri. Cila është e ardhmja që na duhet përtej këtyre modeleve???? Kjo është pyetja themelore e politikës shqiptare sepse në zgjidhjen që duhet bërë, do të gjindet edhe formula për të shëruara këto plagë e për të bërë bashkë shqiptarët.

-A duhet rishikuar historia, kush dhe në ç’mënyrë duhet të rishkruhet?

Po duhet rishikuar, historitë rishikohen gjithmonë, sepse e shkuara rivlerësohet nga prioritetet e kohës dhe nga objektivat e të ardhmes, mirepo kjo nuk bëhet me vendim qeverie. Cdo rishikim i historisë është politik sepse duhet me I shërbye dikujt, dhe ata që e bëjnë janë shpesh hapur nën kontrollin e sundimtarëve të radhës. Ne do ta mësojmë historinë tonë kur ta shohim nga prizmi I shtet-kombit dhe nga ajo që kemi bërë apo keq në rrugën tonë e historinë tonë të gjatë në lidhje me shtet-kombin. Shihni se cka kanë bërë izraelitët e të tjerët, tani edhe koreanët, kinezët, etj. që kanë shtet-kombe të suksesshme. Pa modesti, do të kisha thënë se me dizertacionin tim e kam bërë një përpjekje të tillë për të analizuar se si janë sjellur shqiptarët me shtetin e me kombin gjatë historisë se tyre, duke dhënë edhe gjykime për periudha të diskutueshme, dhe jam I bindur se ato vite pune intensive nuk më kanë shkuar kot. Por kur ta shohim historinë e shqiptarëve si të një kombi, sic kam bërë unë, atëherë do të kuptojmë më mirë se ku kemi vepruar drejt, ku kemi gabuar dhe në lidhje me pyetjen që bëni më lart, do të mund ët gjykojmë edhe figurat tona historike. Ky do të jetë edhe standarti I gjykimit për punën e tyre.

-Klasën politike shqiptare, ju e quani paria sunduese e Tiranës, e cila ka trajtën dhe konturet e një organizate mafioze. A ka mundësi që paria e Tiranës të reformohet dhe transformohet, në funksion të qytetarëve?

Kështu si është sot jo sepse është një grup kompakt, criminal, me një interest ë vetëm, pasurimin me cdo kusht e me cdo mënyrë me gjakun e me djersën e shqiptarëve si grupi më gjakpirës e parazit që mund të bëhet. Paria mund të transformohet vetëm kur të pranojë shtërngesat që I imponohen nga shteti dhe nga interesi I përbashkët I kombit, një shtet ligjor, modern, në shërbim të kombit e të qytetarëve. Nuk do të importojmë njerëz nga Kina, por këta jemi, edhe me këta duhet punuar, por duhet që të mbrrihet vendosja e konsolidimi i shtet-kombit. Cdo strukturë tjetër nuk iu shërben shqiptarëve, dhe pikërisht ky është problem që kemi. Duke dalë nga një shtet ekstremist, këta refuzojmë cdo lloj shteti dhe janë kriminalizuar tërësisht. Mirëpo, pot ë vihen të punojnë në struktura të caktuara edhe do të jenë këta më mirë, edhe ne do të jemi më mirë. Duhet ky ekuilibër që sot mungon, që populli nuk e pranon edhe pse I shërben më shumë se gjithcka tjetër, dhe që paria e lufton me të gjithë mënyrat sepse nuk ka ndjenjnë e shërbimit public e kombëtar.

-Z. Rama, një vit pas largimit nga pushteti, Partia Demokratike, tashmë në drejtimin e Lulzim Bashës, ka mbajtur Kuvendin Zgjedhor, ku do të zgjedhë forumet e larta drejtuese. Si e vlerësoni ju këtë proces?

PD është një shportë karavidhesh politike që përdor militantët e njerëzit që urrejnë sistemin e mëparshëm dhe këta që janë të lidhur me nomenklaturën e mëparshme. Mirëpo PD është partia e Sali Berishës dhe e Trustit të Gështenjave të Tropojës që me shumë aftësi po mban bashkë klanin e vet dhe klanet mafioze locale. Po mundohettë shitet si opozita e sikur ka bërë kthesë mirëpo cfarë kthese? Këta janë të gjithë të inkriminuar deri në thembra nga vjedhja e krimi që kanë bërë gjatë kohës që ishin në krye të shtetit. Në lidhje me Bashën, nuk ka rëndësi se cfarë kapaku I vë tenxheres kur brenda ka corbë të prishur e kur tenxherja e kapaku janë nga I njëjti material dhe të kontrolluara nga krimi. PD është pjesë e të shkuarës, nuk ka të ardhme dhe roli I saj është me mbajtë peng opozitën e vërtetë që nuk është ende e organizuar si duhet por që është e domosdoshme që të krijohet si nevojë e kohës.

-Si e shihni ju rolin e Sali Berishës në këtë fazë të ristrukturimi të Partisë Demokratike? A është Basha kryetari real i PD?

Sali Berisha është shpirti I PD-së dhe krietari I përjetshëm I saj. Si të humbë zgjedhjen në Tiranë, pavarësisht nga loja që mund të bëjë me Metën e të tjerë, BAsha është I djegur politikisht. Saliu nuk lejon që BAsha të bëjë lojën që bëri Edi Rama me Fatos Nanon. Në PS ka individë që përfaqësojnë klane, e në PD ka individë që I janë bashkëngjitur një klani.

-Cili është komenti juaj për listën e kandidatëve për forumet e larta të PD? Ra në sy Jamarbër Malltezi dhe personazhe të lakuar për korrupsion.

Disidenti I djathit, Jamarbër Malltezi, është kryetari që po përgatitet të trashëgojë PD-në. Nuk ka dyshim që me kohë Saliu do të punojë fort që PD të bëhet besnike personale e disidentit të djathit.

-A ka lidhje e djathta shqiptare sot me idealet, ëndrrat dhe aspiratat e Lëvizjes së Dhjetorit ’90?

LSSH ka pasur shumë individë me aspirata të ndryshme dhe që morën rrugë të ndryshme, prandaj shumëkush flet me sinqeritet për idealet e LSSH. Mirëpo, gjykimi im është se në lidhje me atë që arriti, dhe me atë që kam besuar e kam ëndërruar unë, për shkak të këtyre bindjeve kam dhënë dorëheqjen nga Komisioni Nismëtar I PD-së (e duan s’duan këta, unë jam ai që e ka nisur atë parti), PD nuk ka asgjë të përbashkët me Lëvizjen Studentore. Ideali im ka qënë shtet-kombi, dhe demokracia si formë e zgjedhjes së një udheqjeje politike në atë shtet. KËmi dashur të ruajmë shteti, të bashkojmë kombin, tiu japim të drejtat atyre që nuk I kishin dhe të ndërtonim një shtet normal duke mos përsëritur gabimet e të shkuarës dhe të të tjerëve. Ajo aspiratë është e vonuar por nuk është asnjëherë jashtë kohës sepse ajo është zgjidhja e vetme që iu shërben të gjithëve.

-Pse themeluesit e PD, nuk rigrupohen për të projektuar një lëvizje të re politike në Shqipëri?

Pse duhet të rigrupohen??? Ajo që I bën njerëzit bashkë nuk ëhtë rrugëtimi apo ndodhja bashkë në një moment të caktuar. Ajo që I bën bashkë është ideologjia, bindjet poltiike, pa dallim kohe, brezash, apio përvojash politike. Ajo që duhet është besnikëria ndaj idealeve të Rilindjes Kombëtare, shtet-kombit, vlerave që na bëjnë shqiptarë e njerëz të respektueshëm, respekti për tjetrin, ndërtimi I strukturave të shërbimeve shëndetësore, të edukimit, të mbrojtjes, të kulturës që iu shërbejnë të gjithë shqiptarëve, ndërtimi I një sistemi të ekonomisë së tregut të institucionalizuar me mbrojtje për biznesin e për punëtorin që duhet të jetojë me dinjitet në vendin e vet, me punën e vet.

-Si e vlerësoni ju idenë e zgjedhjes së një guvernatori të huaj në krye të Bankës së Shqipërisë?

Një shenjë tjetër të krimit politik të parisë. Kemi mjaft njerëz të zotë që janë profesionistë të aftë të bëjnë këtë detyrë, edhe më mirë se të huajt. Por kjo është një përpjekje tjetër për të minuar cdo mundësi që na lejon të vëmë kontrollin që duhet mbi ekonominë e paranë. Këta nuk e shohin veten si kapitenë të ekonomisë shqiptare por si pjesë të strukturave te ekonomisë ndërkombëtare dhe prandaj janë kaq vdekjeprurës për ne.

-A shihni ju një ngjashmëri mes vrasjes së Azem Hajdarit, “aksidentit” të Kota Trebickës, “aksidentit” të Sokol Olldashit, vrasjes së Artan Santos dhe rrëzimit të Ardian Fullanit?

Normal, të gjitha ishin vrasje të hapura mafioze, të mbuluara nga paria e Tiranës, që I shërbyen asaj, dhe që kishin të përbashkët paranë. Azemi mori nja gjashtë milionë marka, Olldashi humbi miliona e nuk iu jepte zgjidhje detyrimeve që kishte, Santos I doli skema dhe prishi pazaret, Fullani do të mbrohet sepse di shumë e Kosta I shkretë që I plasi ciftja 10 metra nga fuoristrada, mendonte se do të mund të merrte pjesën e vet nga pazari qindramilionësh. Mirëpo, hienat janë kanibale, ata hanë jo vetëm prenë, por edhe njëri-tjetrin, dhe kjo është ekzakt ajo që bën edhe paria e Tiranës.

ARTIAN GJATAJ: A ËSHTË TRADHËTAR FATOS LUBONJA?

Disa ditë më parë, një nga opinionistët e spikatur të Tiranës, Fatos Lubonja, bëri një Letër të Hapur drejtuar Papës. Nuk më interesojnë argumentet që u hodhën nga të gjithë anët pro e kundër qëndrimit të zotnisë në fjalë. Megjithatë, në një pikë pati kundërvënie të ndjeshme. Zotnia në fjalë argumenton se nacionalizmi shqiptar nuk ka qënë tolerant, dhe afirmon se përderisa vlerat universaliste nuk janë të vendosura në themel të shoqërisë, nuk do të ketë tolerancë. Reaksioni i njerëzve ishte që ta quajnë ose “tradhëtar” ose “vegël të parisë së Tiranës” si dhe disa epitete të tjera që unë nuk jam pse I përmend që u hodhën tek Panorama. Megjithatë zotnia në fjalë ka influencë në rrethe të caktuara dhe kërkon që të imponohet në mendimin publik. Unë do të kisha ngulmuar që zotnia duhet të trajtohet për atë që është, një individ që nuk beson në shtet-kombin dhe që ka përqafuar vlera universaliste.

Duhet thënë se në këtë kohë kaq të turbullt për shqiptarët, ideja e kombit dhe e shtet-kombit shqiptar janë nën një sulm të gjithanshëm. Të vetmit që mund të bëjnë dicka në këtë përballje me atomizimin e shoqërisë, ata që mund të bëhen ngjitesja, si të thuash cimentoja që mban bllokun e betonit bashkë janë intelektualët. Ata mund të mbajnë kombin bashkë duke treguar rrugën e duhur, mënyrat e duhura dhe arsyet pse shqiptarët duhet ti bashkëngjiten idesë së kombit. Është e padiskutueshme që ata do të jenë të humbur si njerëz e si individë, por do të bëjnë një shërbim publik të madh. Me kohë, në se shqiptarët dalin nga qorrsokaku, ata do t’iu drejtohen këtyre njerëzve, që edhe sikur të numërohen me gishtat e dorës do të mund të mbajnë gjallë frymën kombëtariste që duhet. Në këto kohë krizash e travajesh, me kenë shqiptar, me u ndje si i tillë dhe me u vetëquajtë i tillë, është dicka që të del nga shpirti. Sepse kombi e dashuria e njerëzve për të sprovohet pikërisht kur është në pikën e tij më të ulët, përdhe, dhe I shkelur me këmbë nga të tjerët. Tani njerëzit kanë një zgjidhje, ata ose do të ndjehen shqiptarë, ose do të përqafojnë ideologji e identitete të tjera. Si ata që përqafojnë identitete të tjera, si ata që iu dorëzohen ideologjive të tjera, duan të shiten si shqiptarë, porn ë thelb nuk janë më të tillë. Dashuria për shtet-kombin tand është superiore e epërme ndaj cdo besimi e ideologjie, sepse duke u lidhur me njerëzit tuaj, ti nuk e kërkon as shpëtimin e vetes, as dinjitetin, e as qëllimin e ekzistencës jashtë kombit tand. Kombi nuk duhet me kushte. Prandaj kombëtarizmi shqiptar, që I sheh të gjithë shqiptarët si të lidhur pazgjidhshmërisht me njëri tjetrin, e shtyn ndasinë, në të gjithë format që ajo mishërohet, si fetare, klasore, kulturore e krahinore në ndasi bashkësore që nuk politicizohen. Ata që i shërbejnë kombit ata janë shqiptarë. Ata që nuk I shërbejnë kombit janë tradhëtarë. Ata që nuk duan të jenë shqiptarë, më së pari e mbi gjithcka tjetër, janë mishi i huaj. Zotnia nuk është as shqiptar, sepse nuk punon për kombin, as tradhëtar, sepse nuk ka besuar ndonjëherë në kombin dhe nuk ka punuar kundër shqiptarëve duke thënë se është kombëtarist. Ai është një individ që beson në vlera universaliste, kështu ka besuar me kohë, dhe ky është thelbi I tij. Ky nuk pretendon të flasë për shqiptarët, thjesht flet si “uni” I tij qe ka vuajtur e qe eshte tejet fatkeq, i papergatitur dhe tragjikomik.

Tani, duke kaluar në një nivel tjetër, duhet thënë se forma më e lartë e më e dobishme e organizimit shoqëror është shtet-kombi. Ata që punojnë për forcimin e shtet-kombit të tyre janë në rrugën e duhur sepse e gjithë bota është e organizuar në struktura të tilla politike që ose janë shtet-kombe, ose aspirojnë të bëhen të tilla. Në këtë nivel, duhet mbajtur mend mirë se si tha K/M britanik, “shumëkulturalizmi ka vdekur.” Njerëzit ku janë duhet të zgjedhin që ti bëjnë shërbimin e duhur shtet-kombit të tyre, ndryshe do të trajtohen si mish I huaj. Thirrja e këtij zotnisë për vlera universaliste I bie ndesh asaj që iu shërben shqiptarëve, ndërtimit të shtet-kombit. Nuk ka shtet të ndërtuar në vlera universaliste si I mendon ky zotnia. Prandaj, ky nuk iu bën ndonjë shërbim shqiptarëve, përkundrazi, ndikon që ata të largohen edhe më shumë nga rruga e duhur.

Arsyeja është se ky afirmim I individit në një kontekst ideologjie universaliste, nuk I shërben shtetit ku qytetari e shtetasi ka detyra e detyrime, por është shprehje e përvojave personale të këtij zotnisë që ka vuajtur kaq shumë nga një shtet I fortë. Në një mënyrë shumë të qartë, por paksa indirekte, I shërben edhe parisë së Tiranës ku ky merr financimet, mbeshtetjen morale, dhe pjesë e së cilës është. Parisë I intereson që shqiptarët të mos e kuptojnë rrugën që duhet, por të jenë thjesht një masë individësh që njerëz si ky “iu hedhin trutë e gomarit.” Paria e ka frikë shtet-kombin sepse atëherë I duhet me u përballë me një popull që e din të mirën e vet dhe që ashtu e sheh, si ai që pin duhan, se paria është shkaku i kancerit dhe i të keqes.

Tani, duke e mbrojtur të drejtën e zotnisë për me folë, duhet me thanë se për mua e të tjerët ky është po aq I huaj sa një serb apo një grek, Italian apo danez. Sepse kush nuk është pjesë e kombit është jashtë tij dhe pjesë e kombëve të tjera. Edhe kanceri është një qelizë e të njëjtit trup, por që fillon e han qelizat e tjera. Megjithatë, a duhet kundërshtuar? Natyrisht, me qetësi e me kujdes, sepse e drejta për me folë është e drejta e tij dhe e drejta e tij për me folë është e shenjtë. Ajo që nuk pranohet është se ky, dhe shumë të tjerë, kalimtarë e mish I huaj, pretendon me folë në emër të shqiptarëve duke mos u ndjerë shqiptar, e duke mos kenë as tradhëtar, por një viktimë fatkeqe e një kohe, një shpirt I humbur, I përdorur nga shumëkush, dhe me dhjetë mendime të cekta që të bëjnë të ndjehesh keq për të. E megjithatë, nuk është ndër tradhëtarët, sepse nuk punon e nuk numërohet ndër shqiptarët.