ARBENC PROKOPI: KOMPLOTET, HIJET DHE E VËRTETA

Debati i hapur kohët e fundit mbi ekzistencën e një strategjie të përdorur nga regjimi komunist për të ruajtur pushtetin duke ndërruar formën por jo substancën e regjimit ka gjeneruar reagime të ashpra në shumë nivele.

Denigruesit e kësaj teze, shpeshherë të mbuluar nga hija e anonimitetit, e quajnë debatin të bazuar mbi një premisë të rreme sepse sipas tyre faktet që disponojmë nuk n’a lejojnë të dalim në atë konkluzion. Përkundrazi, thonë kundërshtarët e tezës së parisë, kjo nuk mund të jetë veçse një teori komploti e cila bazohet në një vizion të realitetit ku mbizotëron prapaskena si factotum gjithëshpjegues i fenomeneve të kaluara dhe të ardhshme. Më tej, kushdo që nuk pranon tezën e mohuesve të parisë,  shfaq tendenca të psikopatologjisë ose thjesht përdor në mënyrë shumë cinike teknikat e thjeshtimit të realitetit për konsum të përditshëm. Arsyet që i shtyjnë propozuesit e konceptit të parisë të veprojnë kësisoj janë sipas mohuesve ose qetësimi i shpirtit të tyre, ose injoranca, ose plogështia  intelektuale, ose delegjitimi i sistemit aktual me qëllime përfitimi vetjak.

Në këtë pikëvështrim,  debati është shndërruar vetiu nga një debat intelektual mbi një sistem politik, në një debat epistemologjik, i nyjëtuar mbi besueshmërinë (ose mungesën e saj)e kundërshtarit ideologjik të mohuesve.

Ndonëse tejet e diskutueshme nga pikëpamja etike dhe e bërë me tone qartësisht politike, kjo lloj qasje i hap rrugën një ballafaqimi konkret, të bazuar në faktet që disponojmë në mënyrë të pakundërshtueshme dhe interpretimet që mund të nxjerrim prej tyre. Gjithashtu, me vazhdimin e këtij debati bëhet i mundur identifikimi i disa fakteve që ose lihen jashtë argumentit ose keqinterpretohen për t’i shërbyer qëllimit të mohimit të ekzistencës së parisë. Kjo përpjekje intelektuale për fakte të njohura për publikun bëhet e domosdoshme në kushtet kur objekti i diskutimit nuk është më një interpretim i caktuar i realitetit, por aftësia e palëve diskutuese për t’a përftuar dhe argumentuar atë.

Shumica e zërave që protestuan me forcë  kundër konceptit të parisë e sulmuan konceptin herët dhe shpesh. Historiani i Europës Lindore Elidor Mëhilli argumentonte se në Shqipëri mungon një kulturë historike profesionale dhe se ekzistenca e një pakti të tillë të gjithë vendeve të Lindjes do kishte gjeneruar shumë më tepër interes në qarqe profesionale perëndimore. Gjuhëtari Ardian Vehbiu denonconte gjuhën e parregullt të dokumentit, dhe dilte në konkluzionin se një dokument i tillë nuk mund të kishte dalë nga dora e elitës komuniste e cila ishte shumë e kujdesshme.

Të tjerë komentues i janë avitur çështjes në mënyrë denigratore, ose duke sulmuar propozuesin e argumentit ose duke i bërë analiza psikologjike në mungesë debatuesve të cilët nuk pranonin tezën e tyre. Madje, ata shtyhen edhe më tej duke ja veshur këto karakteristika të deformuara gjithë shoqërisë shqiptare. Sigurisht që pika mbyllëse e rrethit nuk mund të mos ishte dhënia e shpjegimit për këtë patologji kombëtare (“nevoja për të besuar teori konspirative” e quanin tanët) me anë të fenomeneve anomike, pasigurisë, kaosit informativ dhe kolapsit ideologjik.

Ndërsa e gjitha tingëllon e argumentuar me kujdes, ajo që i bie në sy vëzhguesit të vëmendshëm është se ky është një argument i stisur.  Së pari, autorët kërkojnë të provojnë mosekzistencën e një fakti me anë të mungesës së provave. Me këtë lloj qasjeje për shembull ish presidenti Iranian Ahmadinexhad dhe mijëra ekstremistë të të gjitha llojeve mohojnë Holokaustin. Së dyti, autorët kategorizojnë debatuesit si intelektualisht të papërshtatshëm, sulmojnë motivet e tyre duke i quajtur cinikë e kërkues përfitimesh.

Mirëpo, arsyetimi i tyre ngec sepse ata nuk munden të mos konstatojnë se ekzistenca e parisë që ata mohojnë, përbën fakt për një shumicë shqiptarësh. E këtu merr udhë faza e tretë. Për t’a bërë argumentin e tyre të shitshëm u duhet që patologjinë t’ja veshin gjithë popullit shqiptar, i cili nuk i ka kapacitetet e duhura për t’a kuptuar lojën djallëzore të “intelektualëve të plogësht”. Filozofi Australian Xhejmi Uajt e quan këtë lloj argumenti turbullim të fakteve me anë të stivosjes. Mirëpo, sido dhe sado t’i stivosësh logjika që përcjell argumenti çalon.

Duke mos dashur të bie në të njëjtin batak me disa nga autorët e kompleksuar që mëtojnë të bëjnë analiza psikanalitike do të kufizohem duke cituar disa fakte të pranuara gjerësisht edhe nga vetë mohuesit e parisë. Këto fakte janë problematike dhe të pashpjegueshme bazuar në logjikën e tyre.

Vështirësia e parë logjike që hasin mohuesit e parisë është se insinuatat e Servet Pellumbit nuk mund të quhen trillime apriori. Vetë Pëllumbi është një njëri i brendshëm i regjimit komunist dhe ka paraqitur një copë letër të cilës nuk ja dimë sotpërsot origjinën.  Mohuesit gjinden përpara të njejtës vështirësi si edhe denoncuesit e parisë, mungesën e provave dokumentore. Askush nuk kërkon që të provohet mungesa e një strategjie me anë të dokumentave, por në parim mungesa e dokumentave nuk është provë e mjaftueshme për t’a mohuar ekzistencën e një strategjie. Aq më tepër që strategji të tilla janë zbuluar në vende të tjera të Lindjes.  Nuk e ndihmon argumentin as analiza e gjuhës së përdorur, sepse dokumenti mund të jetë një përshkrim i mëpasëm i mbledhjes, gjë që edhe kjo nuk arrin në cilësinë e provës mohuese. Përkundrazi, analiza gjuhësore bëhet disi qesharake kur ngulmohet se është relevante.

Problemi i dytë me faktet që kanë mohuesit e parisë është besueshmëria e Pëllumbit. Fatos Nano si skile e vjetër u përpoq t’a minonte atë me anë të një batute, ndërsa Berisha i mbajti ison Nanos me një batutë shumë më pak efikase, pikërisht sepse e bazuar në një konstrukt ideologjik të stërpërdorur nga ai më parë. Nëse Servet Pëllumbi ishte i besueshëm për t’a shndërruar nga profesor të Marksizmit dhe Materializmit Dialektik në “ideologu i të majtës” duket jashtë realitetit që ai të ketë rrjedhur pikërisht tani. Asnjëri nga mohuesit nuk u përball me besueshmërinë e tij dhe jam i bindur që kanë patur arsyet e tyre.

Vështirësia e tretë faktuale që hasin mohuesit  e parisë është reagimi apo mosreagimi nga shumë anë të vetë socialistëve ndaj deklaratave të Pëllumbit. Ish drejtori i shërbimeve sekrete Fatos Klosi e konfirmoi tezën e Pëllumbit duke i mohuar efikasitetin,  por shumë më qartë flet heshtja e shumë të tjerëve. Personazhe me peshë në PS si Blushi, Braçe, Majko, Dade, apo qoftë edhe Gramoz Ruç i preferuan që me këto andrralla të merren ushtarët e gjeneral Ramës. Nëse premisa e mohuesve se ata që e shtyjnë këtë tezë kërkojnë delegjitimimin e sistemit qëndron, do të kishte shumë arsye që reagimi të ishte i egër. Sigurisht që një shpjegim alternativ është se këta nuk kanë arsye të flasin sepse kanë ende fishekë për të përdorur. Njëri nga këta fishekë mund të përkojë edhe me delegjitimimin e denoncuesve. Shumëkush e quante Sokratin të marrë, dhe në fund e sakrifikuan për të kënaqur turmën.

Vështirësia e katërt me të cilën përballen  mohuesit është se realiteti i sotëm shqiptar duket i krijuar enkas për të provuar vërtetësinë e “teorisë së komplotit” të  ekzistencës së parisë. Pushteti ekonomik është ndarë me kujdes, pushteti politik i nënshtrohet një rotacioni ciklik që i lejon të gjitha palët të shfrytëzojnë pushtetin për të vjedhur publiken për një periudhë të caktuar, ndërsa shoqëria civile nuk është e denjë për t’a mbajtur atë emër për shkak se është tërësisht e varur nga klanet e politikës. Kushdo që e njeh sadopak realitetin shqiptar është i ndërgjegjshëm se shpjegimi shoqëror me anë të konceptit të parisë përkon me shumicën e realiteteve me të cilat përballen shqiptarët.

Paradoksalisht ky është një konstatim edhe i mohuesve të parisë, të cilët siç  e shpjeguam më lart e kanë gjetur fajtorin  e madh: popullin shqiptar. Mirëpo, ky lloj argumentimi nuk ka fuqi shpjeguese sepse nuk bazohet në ndonjë hulumtim. Përkundrazi, shpjegimi që fajin e kanë shqiptarët bazohet tek konstatimi se fajin e kanë shqiptarët.

Një tjetër shembull i paradoksalitetit të mohuesve janë lidhjet klanore. Teoria e parisë ka si premisë klanizimin e shoqërisë shqiptare në bazë të farefisnisë dhe lidhjeve martesore. Të konsoliduara për disa breza, këto lidhje janë tashmë të pashkëputshme dhe dominojnë kontekstin shoqëror. A i përgjigjet realiteti këtij konstatimi? Një këqyrje e thjeshtë tregon se po. Mohuesit nuk kanë luksin të mohojnë se në parlamentin shqiptar ka patur gjatë gjithë tranzicionit të paktën disa dhjetra anëtarë të familjeve të mëdha të regjimit komunist. Dhëndrri i një anëtari byroje është sot ministër, e madje edhe njëri nga mohuesit e parisë ka lidhje të afërt farefisnie me kokën e kupolës komuniste.  Më tej, interesat ekonomike janë ndarë në fillim dhe megjithë rrathët e “fillimeve të reja” apo “duarve të pastra” askush nuk i ka prekur ato. Po t’i shtojmë këtu dominimin e shoqërisë civile nga bashkëshortë e bashkëshorte, kunetër e dhendurrë të politikës  nuk mbetet hallkë e pushtetit ku këto “koincidenca” të mos jenë lehtësisht të verifikueshme. Këto janë fakte që vështirësisht se mund të shpjegohen në mungesë të një strukture të organizuar. Dhe mohuesit e parisë nuk janë munduar derimësot të na japin shpjegim alternativ.

Ka edhe një problem të pestë, i cili është i destinuar t’i mundojë propozuesit e tezës së mohimit të parisë. Në qoftë se e gjitha kjo është një teori konspirative pse duhet të përpiqen këta intelektualë të nderuar për t’a delegjitimuar atë? Nuk është se shumica e mediave apo organeve të informacionit është dashamirëse ndaj propozuesve të konceptit të parisë. Idetë e propozuesve të konceptit nuk gjejnë shumë dritë apo mbështetje as ndër intelektualët e pavarur të parisë. Përkundrazi, propaganda zyrtare vazhdon punën pa ndalesë duke na njohur me personazhet e radhës së Big Bradherit dhe me vendet ekzotike ku i kalojnë pushimet politikanët (ndryshe të njohur edhe si VIPa). Përse ky insistim për të delegjitimuar disa ide të cilat duhet punë për t’i gjetur në rrjet?

Në qoftë se mohuesit e parisë i mundon e vërteta, a mundet në sensin epistemologjik të thuhen veç  pjesë të saj pa i mohuar tërësisë thelbin? Thënë ndryshe, pse nuk guxojnë intelektualët tanë të pavarur të denoncojnë luftën e egër të klaneve që po shfaqet përditë e më tepër në skenën tonë politike? Ku është kontributi i tyre për të denoncuar zvetënimin e skajshëm të politikës që shfrytëzon romët për foto-ope për t’i hequr me makina policie në pesë të mëngjesit, e gjitha duke na e shitur si shërbim publik. Ku janë dashnorët e të vërtetës kur duhet theksuar se ka njëzetetre vjet që qeveritarët e të gjitha ngjyrave po na vdesin pak nga pak si komb duke na kthyer në kafshë cirku për Europën? Pse denjojnë e ndyjnë duart me paratë e oligarkëve duke shkruar për honorare nëpër gazetat e tyre,  të cilat nuk paguajnë gazetarët? Cila është e vërteta që përçon heshtja e tyre për këto probleme?

Këto pyetje mundojnë shumëkënd sot në kontekstin shqiptar dhe do të duhet të ishin baza fillestare e një shpjegimi socio-politik mbi gjendjen e shoqërisë shqiptare. Mirëpo, në mungesë të këtyre reagimeve ofshamat e mohuesve të parisë për teori komploti ngjajnë shumë me përpëlitjet e atyre që kërkojnë t’i konsiderojnë të ditur pa kryer më parë detyrimet ndaj bashkësisë. Në qoftë se nuk janë të kapur nga interesa të ngushta, do të ishte me interes të njiheshim me teoritë e tyre alternative të cilat shpjegojnë fenomenet e përshkruara më sipër e shumë deformime të tjera nën të cilat lëngon sot shoqëria shqiptare. Në mungesë, druaj se nuk do t’i ikin dot boshësisë së argumentimit për hir të argumentimit që në gjuhën popullore quhet rruga drejt hiçit.

Cila është e vërteta e tranzicionit shqiptar dhe a mundemi t’a përftojmë atë duke u bazuar në faktet që disponojmë sot? Përgjigja ime është se jemi të detyruar të përpiqemi t’a gjejmë për shkak se gjendja është aq e rëndë sa rrezikojmë që një diskutim i tillë të mos ketë më vlerë disa kohë më vonë. Më tej, si studiues të shkencave shoqërore detyra jonë  është të gjejmë shpjegime logjike për fenomenet e jetës së përditshme. Me fjalë të tjera, përpjekja jonë e vazhdueshme është që t’ja aplikojmë konceptet që përftohen teorikisht realitetit ku jetojmë. Në këtë sens, kjo është një përpjekje e vazhdueshme, jo perfekte, dhe nuk na jep luksin e fundësisë. Më anë tjetër, përpjekja e vazhdueshme për të gjetur dhe shprehur të vërtetën është raison d’etre e intelektualit.

Mirëpo, një përpjekje e tillë  në kontekstin shqiptar do të na çonte në gjykimin tim drejt një qasje e cila domosdoshmërisht e gjen pikënisjen tek koncepti i parisë. Të gjitha faktet objektive dhe të gjithë të dhënat të cilat mund t’i përftojmë sotpërsot të çojnë në këtë përfundim.

Këto lloj konceptesh, ndër të cilat përfshihet demokracia, oligarkia apo edhe të drejtat e njeriut do të mbeten gjithmonë të debatueshme në qarqe intelektuale, por e vërteta në kontekste të mirëpërcaktuara nuk varet domosdoshmërisht nga nuancat përkufizimore të tyre. Për shembull, teoristi Xhon Dan i Shkollës së Kejmbrixhit mendon se demokracia është një koncept i paqëndrueshëm logjikisht, por kjo nuk e pengon të jetë mbështetës i palëkundur i saj. Shkencat shoqërore të shkëputura nga realiteti i përftueshëm shndërrohen në pseudoshkencë e në rastin më të keq në propagandë.

Ndaj, teza që shtrojnë mohuesit e parisë është e pavlerë pikërisht sepse injoron ose nuk shqyrton realitete të përftuara qartë nga shumëkush. Madje, shumëkujt kjo logjikë Panglosiane i duket qesharake, sidomos kur ngulmohet në justifikimin e saj me të gjitha mjetet. Arsyet e kësaj sjelljeje nuk janë objekt i këtij shkrimi, por mjafton të thuhet se vrazhdësia dhe mungesa tërësore e etikës që i ka karakterizuar disa nga mohuesit ngjall dyshimin se ndoshta nuk i kanë duart e lira. Një intelektual që shkruan për të siguruar mbijetesën ka humbur arsyen e vërtetë të qenies së vet.

Për t’a mbyllur, koncepti i parisë është një nga risitë më të diskutuara këto kohë në qarqet akademike dhe mediatike shqiptare. Megjithëse shpeshherë dënohet me heshtje, përditë e më tepër ky argument po irriton drejtuesit e parisë së Tiranës.  Fakti që një grup intelektualësh me prejardhje të përbashkët, lidhje miqësore dhe familjare me parinë kërkon me çdo kusht t’a delegjitimojë është shenjë e mirë për propozuesit. Gjithsesi, angazhimi kaq aktiv në këtë debat ka krijuar një pasojë pozitive. Tashmë një pjesë më e madhe e opinionit është njohur me konceptin, dhe në gjykimin tim ky është një fenomen pozitiv.

ARBEN KALLAMATA: SHQIPTARIA NUK I KA ASNJË BORXH FESË

Lexova te “Rrethi i Ferrit” shkrimin e Ledian Priftit “Shqiptaria dhe Feja” dhe u nxita të shkruaj disa shenime. Më duket se ky shkrim ka disa të problem serioze me të vërtetën dhe faktet.

Së pari, shqiptaria nuk i ka marrë ndonjëherë terren fesë dhe nuk ka krijuar asnjë boshllëk moral. Përkundrazi, përkatësia etnike, kombëtare për shqiptarët ka qënë gjithmonë tipar thelbesor identiteti. Feja dhe tipare të tjera kanë qënë të dorës së dytë. Si një komb me tre-katër-pesë fe, shqiptarët e kanë pasur të pamundur të identifikohen me fenë. Ky nuk është rast unikal (në botë ka shembuj të shumtë kombesh të përbëra nga popullsi të feve të ndryshme). Personalisht mendoj se ata shqiptarë që kanë qënë më tepër shqiptarë se fetarë, kanë qënë më të moralshëm se të tjerët që kanë qënë më tepër fetarë se sa shqiptarë, pavarësisht se kjo është temë e gjerë për t’u diskutuar.

Së dyti, askush nuk mund të thotë që feja ka monopolin e moralit – as feja e krishterë, as feja islamike, asnjë lloj feje. Njeriu fare mirë mund të jetë i moralshëm pa qënë nevoja të jetë fetar. Në fakt, kur shtetet perëndimore u futën në rrugën e shtetformimit demokratik, ata e bënë këtë duke u shkëputur shtetin nga feja dhe duke bërë të vetin nocionin bazë të laicizmit, ose shtetit “sekular”. Shteti më i madh demokratik i botës, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mbështetet në kushtetutën e vet pikërisht te shkëputja e fesë nga shteti. E njëjta gjë ndodhi edhe në Britani – ku demokracia u vendos pasi monarkisë (kreut të fesë anglikane) iu hoq pushteti absolut dhe iu la një rol simbolik dhe protokollar. Po kjo ndodhi edhe në Francë, edhe në Gjermani, edhe në Itali, edhe në vendet Skandinave. Në këto vende vlerat morale janë relativisht të forta dhe të qëndrueshme, pa qënë nevoja që shteti dhe kombi të indentifikohet me fenë. Madje në France, në Gjermani, në vendet Skandinave, në Britani, etj, përqindja e njerëzve që besojnë është më e vogël se e atyre që nuk besojnë. Është qesharake që, në vend që të marrë në konsideratë këto shtete, artikullshkruesi sjell modelin e Serbisë dhe të Greqisë – dy vende që vërtet e kanë identifikuar kombin e shtetin me fenë, por edhe që nuk shquhen për vlera demokratike dhe morale. Ne s’kemi nevojë të marrim mësime morale nga Serbia, të cilën shovinizmi i diktuar nga nacionalizmi ortodoks e çoi në masakrat më të shëmtuara në Europën e shekullit të njëzetë pas holokaustit. Nuk kemi nevojë të marrim mësim as nga Greqia, ku për një periudhë të gjatë shteti fetar u identifikua me një diktaturë fashiste, ndërsa më vonë, qytetarët e këtij shteti fetar u shquan për evazion fiskal dhe për vlera të dyshimta morale që e çuan ekonominë e vendit të tyre drejt katastrofës.

Së treti, komunistët nuk zhdukën fenë – ata zhdukën fetë konvencionale (krishtërimin dhe islamin), të cilat i shihnin si rivale për pushtet, duke i zëvendësuar ato me një fe të re (komunizmin). Në shumë elementë të tij komunizmi operonte si fe në pushtet. Ashtu si fetë paraardhëse, ai predikonte disa vlera morale, shumë prej të cilave ishin te shtrembëra – ashtu siç janë edhe një pjesë e madhe e vlerave morale që predikojne fetë monoteiste.

Së katërti, askush nuk mund të thotë se bejlerët dhe skuta e puthadorësve që i shërbyen me devotshmëri Turqisë gjatë gjithë periudhës së pushtimit otoman ishin më të moralshëm se sa Rilindasit, që predikonin shqiptarinë si tipar më të përcaktues për shqiptarët se sa feja. Një pohim të tillë nuk mund ta thuash në asnjë formë, as në formën e sofistikuar që përpiqet ta thotë ky shkrim.

Se pesti, nuk mund të thuash që fetë monoteiste, ashtu sic ushtrohen sot në të gjithë botën, janë indiferente ndaj parasë. Përkundrazi, mënyra se si përhapet evangjelizmi dhe teleevangjelizmi në SHBA, pasuria e pamatë e Vatikanit dhe Katolicizmit, lidhja e ngushtë e qendrës së pushtetit të fesë islame (Arabisë Saudite) me paratë e naftës dhe pisllëqe të tjera, të gjitha të bindin se feja është një biznes i pastër (lexo “i ndyrë“) që ka për vlerë kryesore paranë, ndërsa virtutet e tjera i përdor si maskim ose si mjet për të arritur paranë. Ta konsiderosh fenë si të kundërtën morale të parasë është, në rastin më të mirë, naivitet dhe padituri.

Se gjashti, nacionalizmi shqiptar në Kosovë nuk është i identifikuar ndonjëherë me fenë islame. Serbët bëjnë përpjekje maksimale për ta identifikuar nacionalizmin shqiptar me fenë islame, por kjo nuk do të thotë se kjo është e vërtetë. Të theksosh se nacionalizmi shqiptar është identifikuar me fenë islame do të thotë të përsërisësh një parrullë propagandistike serbe.

Dhe së fundi një thënie nga Ludvig Fojerbah: “Kur morali mbështetet në teologji, kur e drejta vihet në vartësi të autoritetit hyjnor, atëherë gjërat më të pamoralshme, më të padrejta, më të turpshme mund të justifikohen dhe të zënë rrënjë. Në këtë rast morali i nënshtrohet arbitrarizmit pabazë të fesë.” Ledjan Prifti bën mirë t’i kërkojë gjetkë shkaqet e rënies morale të shoqërisë shqiptare. Ndoshta është mirë të rrëmojë te mendësia feudale dhe prapambetja në të cilën e la pushtimi otoman dhe islamizmi i tij; te shkatërrimi i mëtejshëm që i bëri edhe asaj pak ndjenje qytetarie që kishte mbetur komunizmi dhe enver hoxha, te paaftësia e politikanëve shqiptarë për të vendosur, krahas demokracisë edhe sundimin e ligjit the të rendit në Shqipëri, te korrupsioni i paparë i të gjithë shoqërisë shqiptare (jo vetëm i politikanëve dhe gjykatësve), te paaftësia për të bërë shtet dhe për të konceptuar mënyrën se si mund të bëhet shtet – por jo te një goditje imagjinare që i qënka bërë mbajtëses imagjinare të moralit – fesë.

FADIL LEPAJA: EDHE NJË PALË ZGJEDHJE (PARA)HISTORIKE?!

Dikur, kur bota ishte mbarë, sondazet ishin veçse një parashikim, ndërkaq zgjedhjet përfaqësonin vullnetin real të qytetarëve. Pastaj filluan lojërat. Sondazhet e porositura u bënë veç një udhëzim se si duhet të duket rezultati final. E kur votat e numëruara nuk përputheshin me sondazhet e “pavarura”, militantët dilnin në (prapa)skenë, dhe fjala e ”parashikuesve” vihej në vend. Ju kujtohet kur “parashikuesi” thoshte 30%?

Pastaj , pat filluar turri i marrë për me i mbushë kutijat natën, për me i vjedhë votat e opozitës, për me u ba objekt tallje në përmasa planetare! Derisa u mbush norma 30%! Aq u duheshin! Pastaj krejt këto u shpallen zgjedhje historike! Por, ranë këto votime e u pamë, po thonë, tashmë, të gjallë e të vdekur. Kështu ka derivuar shprehja e moqme! Dikur, nëpër të pame shiheshin e çmalleshin i gjithë farefisi i shkapërderdhur. Jo vetëm të gjallët, por po paralajmërohet se edhe shumë të vdekur tashmë do të dalin sërish nëpër votime. U ka mbetë ëmbël nga zgjedhjet e kaluara! Ky nuk është veq humor i zi qeveritarë, por është një mekanizëm i sigurtë për me i mbushë kutitë e me e përmbushë fjalën e “parashikuesve” të motit, ups, të zgjedhjeve. “Ardhja e tyre” në zgjedhjet e kaluara dhe “historike”, sidomos nëpër disa komuna pat krijuar një kaos të paparë duke ngritur shifrat dhe përqindjet si në kohën më të mirë të komunizmit. Qytetarët deklaroheshin me 140% ,pro një partie apo lideri. Disa votonin me dhjetëra herë! Në disa qytete! Ishin kohë të arta, ato!

Eh! Nejse, ndoshta edhe nuk ”dalin” të gjithë, pasi opozita është këndellur pak, por një pjesë me siguri se do të përvidhen deri te kutitë e votimit për të votuar për linjën qeveritare. Ndoshta jam gabim, por kështu po shkruajnë mediat, duke përmendur edhe emrat e të vdekurve nëpër listat e votimit. Tashmë e dijmë se kur lëvizin listat e votuesve , apo kur nuk funksionojnë llampat detektuese, militantët e partisë dhe votuesit profesionist do të ndërmarrin turin e tyre nëpër Kosovë për të shpërndarë nëpër kutitë e votimit vullnetin e oligarkisë tonë të re! Pastaj do vijnë zëdhënësit e korporatave “multi” të infiltruar në organizmat ndërkombëtarë dhe do të i shpallin zgjedhjet historike. Se korporatat globale i përshtaten mentalitetit lokal. Pastaj qeveria ua shpërblen me kompromise! Ky është modeli i zgjedhjeve (para)historike!

Kur jemi te bazat e sistemit , m’u kujtua një shembull interesant, nga e kaluara. Ju kujtohet që dikur e blenit bukën njëkilogramshe që peshonte 1000 gram ? T’a dini, se tash kilogrami ndër ne peshon 500 gram! Ndër ne ka dështuar sistemi ndërkombëtarë i peshave. E kur lëvizë standardi, asgjë më nuk mund të matet realisht. Duhet me një qeverisje të ndershme, qytetare, me e rikthye standardin! Kjo, pa një ndërhyrje serioze ndërkombëtare, nuk rikthehet dot! Për këtë duhet edhe të rilindë vullneti i qytetarëve të këtij vendi të ri të marrun peng nga një grup oligarkësh të cilëve nuk u përshtaten standardet europiane. Ende po flejnë në një shtrat me krimin! Ende nuk janë ngi! Asgjë nuk mund të matet saktë në këtë vend i cili tashmë i ka harruar plagët e luftës dhe po përpëllitet në plagët e urbanizmit të shpejtuar dhe kaotik. Ashtu si është kaos në ndërtime aq më kaotike është gjendja në demokracinë tonë të kurdisur. Idealistët , nga pafuqia, janë bërë agresiv dhe po përpiqen të krijojnë një rregull dhe një orientim të qartë, ndërkohë që makiavelistet po bëjnë pazare, pazare dhe vetëm pazare. Vendore dhe ndërkombëtare.

Zgjedhjet e radhës me gjasë do të zhvillohen në mes idealistëve dhe të atyre që ndërtuan më shumë rrugë të cilat po prishen ende pa u promovue dhe banesa të cilat vështirë se ofrojnë siguri dhe ngrohtësi. Në mes përfituesve që (sh)përlanë miliona në infrastrukturë dhe atyre idealistëve që duan të krijojnë një rend në këtë kaos paraurban. Këto ditë stacionet e autobusve në kryeqytet, u gdhinë me harta të reja të linjave të kryeqytetit. Pas shumë kohësh për herë të parë vizuelisht, qytetarët arritën me e pa kuptimin e numrave që shohin në xhamat e autobusve të “lodhur” të kryeqytetit. Numrat 1,2,3,4,5 etj të shoqërur edhe me shkronja ose pa to fituan një hartë! Një parti politike, opozitare, e pa të arsyeshme që në vend të një fushate me fjalë të zhurmshme të provoj të ndihmoj qytetarët të orientohen në kaosin e një qyteti që ka gufë nga ndërtimet me leje e pa leje. E qytetarëve nuk u nevojitet veç një hartë me linjat e trafikut (ndër)urban! Ka konfuzion edhe në trafikun (inter)nacional! Urime, qytetarë të republikës! Zgjedhjet janë shpallur zyrtarisht, e partitë kanë filluar zhurmën parazgjedhore! Mos u lodhni! Nga ju pritet të jeni statist! Krejt punën e bëjnë militantët. Ata që paguhen apo i mban shpresa për ndonjë vend pune në kompanitë publike apo institucionet tona publiko/private ! Ata janë bërë agresiv jo vetëm në media por edhe nëpër lagje e madje edhe brenda të njëjtës familje. Kujdes! Kafshojnë!

E,kryeministri, njëherit edhe kryetari legjendar, e ka gjetur mënyrën e mirë se si me i rrënue kundërshtarët e vet në parti. Duke u premtuar nominime për kryetar komunash. Fotografohet me ta, pastaj, krejt papritmas emëron të tjerë. I ka kapë për ambicie, shefi. Kjo i bie sikur me i kapë për hunde. Kështu, kandidatët e rinjë/të vjetër sërish garojnë në Prizeren, Skenderaj, Gjilan, Viti etj ! Disa viktima të pehlivanllëqeve të kryetarit legjendarë të partisë më të fortë se vet Partia e Fortë, e lëshuan krejt PDK-në, e disa u rahatuan duke vuajtur në heshtje. Rikandidimi i kandidatëve të vjetër, qoftë nën hetime, qoftë nën arrest, tregon vetëm se opinioni dhe qytetari nuk vendosë asgjë në këtë vend. Krejt është nënë kontrollë. Përfshi edhe gjykatat, komisionet, pjesa më e madhe e mediave etj! Do të shkojë ngjashëm me zgjedhjet e kaluara, veqse kësaj radhe pritet të bëhen më pak gabime publike. Risia është se si duket, në mbrojtje të interesave të përbashkëta janë bërë edhe disa pazare, ku në disa komuna do të ndërrohen gjoja partitë, por grupet e interesit do të mbesin të njejta.

Në fund fare, të kuptohemi, se kandidatët janë veq figura në tabelën e shahut. Ata nuk e dijnë se si është parashikuar rezultati. Se sa kandidatët , ministra dhe zyrtarë të lartë aktual, besojnë në fitoren e tyre, tregon fakti se asnjeri nga ata nuk ka dhënë dorëheqje nga postet aktuale. Përpos Mimozës! E Mimoza….! Por, të lëmë edhe diçka për javën e ardhshme…! Po e ndërpresim kur ështëkurreshtja më e madhe! Se, zgjedhjet nuk veç janë film tashmë i shikuar. Janë serial , që përsëritet !

EDUART GJOKUTAJ: PABARAZIA EKONOMIKE: ËSHTË RRITUR APO DO TË RRITET MË TEJ?

Nuk ka dyshim që të ardhurat midis shtresave shoqërore dhe familjeve shqiptare janë të pabarabarta. Sipas raportit të vitit 2012 nga Agjencia e Sigurimit të Depozitave mbi strukturën e 1.5 milionë llogarive të siguruara të individëve në bankat shqiptare (zënë 85% të totalit të depozitave prej 9.4 miliardë USD), vetëm 5% e tyre përfshijnë 58% të totalit të depozitave bankare të siguruara (4.6 miliardë USD) dhe kanë një rritje prej 36.9% në 2012, ndërsa 95% e llogarive bankare të siguruara përfshijnë 42% të totalit të depozitave bankare të siguruara (3.4 miliardë USD) dhe kanë një rritje 38.7% në 2012-n. Këto të dhëna tregojnë se qarkullimi dhe akumulimi i kapitaleve po realizohet shumë më tepër në kanalet bankare, duke shmangur paranë në dorë. Kjo është një fazë zhvillimi ekspansionist për familjet e pasura dhe të mesme. Ndërkaq, familjet e varfra dhe shumë të varfra nuk janë pjesë e këtyre fakteve.

A kanë logjikë reale faktet, apo është thjesht fantazi dhe fobi ndaj pasurisë? Le të tregojmë zhvillime logjike dhe faktet për ilustrim. Të dhëna të tjera të përpunuara nga AL-Tax Center, bazuar në analiza, studime e anketime të kryera prej organizatave të huaja dhe vendase në lidhje me kapitalet dhe pronat tregojnë se, <1% e individëve rezidentë shqiptarë (rreth 8-9 mijë) zotërojnë 85% të totalit të tregut të kapitaleve dhe pronave në vend, ndërsa >99% e individëve rezidentë shqiptarë zotërojnë 15% të tyre. Fitimet dhe norma e akumulimit të kapitaleve në familjet më të pasura në Shqipëri, për të paktën 6 vitet e fundit janë rritur nga njëri vit në tjetrin, duke u transformuar në një pasuri të stërmadhe dhe me peshën më të madhe në ekonominë e vendit. Ndërsa pagat e punonjësve (të ardhurat individuale) dhe familjet e tyre kanë pasur rënie të peshës specifike në raport me tregun, duke mbajtur peshë të ulët në raport me ekonominë e vendit.

Nisur nga kapitalet që zotërojnë, të pasurit shpenzojnë më shumë se çdokush tjetër, por konsumi, rishpërndarja e pasurisë nuk shkon te segmentet kryesore të ekonomisë bazë, por në pjesë të madhe në tregje financiare jashtë vendit, metalet e çmuara, apo mallrat e luksit dhe pasuritë e paluajtshme brenda dhe jashtë vendit (kjo e fundit luhatet në varësi të stabilitetit politik).

Ekonomia shqiptare në 6 vitet e fundit nuk pati rënie ekonomike, por pati rënie të rritjes që tregon më së paku, se kapitalet e huaja dhe të brendshme nuk kishin forcë për të fuqizuar ekonominë. Një pjesë e mirë e fitimeve dhe pasurisë së akumuluar nga më të pasurit në vend nuk rezulton të ketë shkuar për rritjen ekonomike të vendit. Nëse llogaritim se të pasurit kanë një vlerë depozitash bankare në vend te 4.6 miliardë dollarë, ndërkohë kur dividenti i shpërndarë është 4 herë më pak, rezulton se pjesa kryesore e kapitaleve të lira në vend nuk vijnë nga sipërmarrja, por nga aktivitete informale (të pasur anonimë). Edhe investimet nga fondet e fitimeve të mbartura nuk kanë dhënë zhvillime të fuqishme. Qarkullimi i një pjese të madhe të kapitaleve jashtë ekonomisë përkon me disa konkluzione të organizatave të huaja për fluks të qarkullimit të parave informale të sipërmarrjes dhe aktiviteteve informale jashtë kufijve të vendit, duke ndikuar në shëndetin e ekonomive të vendeve të ndryshme, por më shumë në shtete dhe zona të quajtura si parajsa fiskale.

Nga del ky mendim?

Sipas llogaritjeve, të realizuara nga ekspertët e AL-Tax Center, duke ndjekur kurbën e pasurimit të shpejtë të <1% të familjeve shqiptare, natyrshëm si në çdo vend tjetër duhet të kishte një rritje të kontributit fiskal (barrë fiskale) në buxhetin e vendit. Nga statistikat zyrtare të financave të vendit rezulton se tatimi mbi të ardhurat individuale (TAP), për 6 vitet e fundit ka pasur një rritje prej 3.2 herë (më shumë 174 milionë dollarë). Peshën më të madhe e mbajnë pagat e punonjësve (tatimi mbi pagat 65%), ndërsa peshën më të vogël e mbajnë tatime të tjera që përfshijnë grupin e tatimeve mbi kapitalin (tatimi mbi dividendin dhe depozitat 18%). Në mungesë edhe të tatimit mbi të ardhurat individuale në të gjithë harkun e viteve të fundit (ka një peshë të pandjeshme në vitin e fundit), atëherë mund të thuhet se politika fiskale ka favorizuar të pasurit dhe ka ndikuar negativisht mbi familjet e mesme dhe të varfra. Ajo që mbetet gropë e zezë dhe e pamonitoruar asnjëherë si duhet nga financat publike është mbartja e fitimeve dhe destinacioni i tyre real. Nëse llogaritim se në buxhet, për 6 vitet e fundit është paguar një tatim-fitimi në kufijtë e 1.5 miliardë dollarëve, atëherë fitimi i mbartur do të rezultonte në kufijtë e 8.5 miliardë dollarëve. Shuma e dividendëve të shpërndarë është në kufijtë e 1 miliard dollarëve. Atëherë, nga llogaritja e mbetur pas dividendëve të shpërndarë, fitimi i mbartur në të paktën 6 vitet e fundit duhet të ndodhet në dy destinacione (a) të jetë kapitalizuar, pra rritje e kapitaleve të shoqërive; (b) të jetë përdorur në formën e investimeve me fonde të brendshme për shtim aktivesh, ose shtim të likuiditeteve dhe inventarëve. Mbetet për t’u verifikuar nga administrata fiskale!

Taksa të larta-taksa të ulëta, taksë e sheshtë-taksë progresive ishin fjalët më të përdorura në një nga debatet më të mëdha në garën për zgjedhjet administrative të vitit 2013. Mbështetur në këto të dhëna dhe në ndërthurje me situatën e ekonomisë së vendit, lideri i Aleancës për Shqipërinë Europiane doli të prezantonte modelin e taksimit të ndershëm sipas modelit që harmonizon shkallë të ulët të taksës për biznesin e vogël me vendosjen e shkallëve progresive për tatimin mbi të ardhurat e individëve. Parimi i modelit është “kush fiton më shumë paguan më shumë dhe e anasjelltë”. Ky prezantim ishte aq serioz sa vuri në diskutim moralin politik të disa prej përfaqësuesve të spikatur të institucioneve edukative të politikave ekonomike dhe fiskale. Por, nga ana tjetër, diskutimi duhet të përfshinte po aq dukshëm edhe parimin ekonomik nxitës, se “kush kontribuon më shumë në ekonomi dhe buxhet meriton një shërbim më të personalizuar”, për sa kohë ekonomia përfiton nga kapitalet e investuara dhe fuqia punëtore dhe tregu i punës ka më shumë oferta për vende pune të reja.

Globalizimi ka ndikim edhe në vendin tonë. Pronarë në disa nga sipërmarrjet e mëdha dhe të suksesshme në vend janë shtetas dhe kompani jorezidente fiskale. Edhe pse Shqipëria nuk aplikon tatim për transferimin e fitimeve jashtë vendit, mbetet që të shihet harmonizimi për këto raste me temën kryesore të takimit të G-20 në lidhje me transferimin e fitimeve dhe shkëmbimin e informacionit midis shteteve në funksion të rritjes së balancuar dhe të qëndrueshme.

Pabarazia ekonomike në vend ka shënuar rritje të madhe. Pesha e të ardhurave ka një rëndim mbi të pasurit e rinj. Pesha e taksave mbi ta nuk ka qenë sipas peshës së të ardhurave, me qëllim që të mund të balanconte sadopak peshoren midis shtresave. Pabarazia e vendosur ka ndryshuar status quo-në për qindra mijë punonjës. Polarizimi ekonomik ka ndikuar duke varfëruar më shumë të varfrit dhe duke pasuruar më shumë të pasurit. Por, si do i vejë halli pabarazisë ekonomike? Një rrugë e gjatë me ulje dhe ngritje…

(Botuar ne gazeta Shqip, 10 Shtator 2013: http://gazeta-shqip.com/lajme/2013/09/10/pabarazia-ekonomike-eshte-rritur-apo-te-rritet-tej/)

LEDJAN PRIFTI: PROBLEMI GJEOPOLITIK I BASHKIMIT

Gjeopolitika si koncept nuk ka një përkufizim universal, ndoshta si pasojë e mungesës së përkufizimit universal të vetë politikës. Aq më pak mund të përkufizohet si i gjithëpranueshëm ‘problemi gjeopolitik i Bashkimit’. Në të shumtën e rasteve problemi gjeopolitik reduktohet në problemin e konjukturës politike së kohës, i cili më tej reduktohet në vërejtjen e (pa)fuqisë ushtarake të shqiptarëve dhe përtej bukurshkrimit, problemi gjeopolitik në thelb mbaron me këtë vërejtje, natyrisht  kur nuk vazhdon me logorroizmin historik disfatist.

Në njëfarë kuptimi, problemi gjeopolitik fillon pikërisht me mungesën e njohjes dhe trajtimit të gjeopolitikës. Nga njëra anë kjo është e kuptueshme, sepse si disiplinë shkencore u denigrua botërisht gjatë Luftës së Ftohtë, sidomos prej regjimeve komuniste, nga ana tjetër prirjet eurocentrike të këtyre 20 vjetëve nuk lejuan as hapësirat dhe as interesin e nevojshëm. Përndjekja ideologjike ndaj saj vazhdon në mënyrë të butë, madje edhe kur thirret nëpër analiza, i jepet një formë edhe më e mjegullt sesa ajo disiplinë mbart vetë, keshtu paraqitet si koncept bosh.

Megjthatë, tej përndjekjes majtiste e integrimse (majtiste a djathtiste qoftë), gjeopolitika has një problem më të rendësishëm brenda rrymave politike apo shoqërore që përpiqen për Bashkimin. Këto rryma janë të ndara në dy pjesë, ata që janë për një përdorim kaotik të forcës dhe ata që janë për zgjidhjen e çështjes kombëtare vetëm në bazë të së drejtës. Të parët përfaqësojnë arketipin e nacionalistit të pushkës (sot kallashit), që përdorimin e forcës e shohin si detyrë individuale e të shenjtë të nacionalistit, ndërsa të dytët janë legalistët, të cilët mohojnë përdorimin e forcës dhe pretendojnë se çështja kombëtare mund të zgjidhet vetëm brenda legalitetit ndërkombëtar.

Të parët janë për përdorim kaotik të forcës, pasi nuk i pranojnë shtetit monopolin e përdorimit të forcës. Prandaj, në thelb ai përdorim force nuk është politik, por bëhet i atillë vetëm nqs ka mbështetje politike nga ana e shtetit. Mbështetja e shtetit i heq karakterin kaotik dhe e kthen në perdorim politik të forcës, rrjedhimisht të dobishëm për çështjen, e cila është esencialisht politike. Fakti që Bashkimi është çështje esencialisht politike, nuk i jep të drejtë asnjë prej dy rrymave, as kaotikëve që e shohin zgjidhjen tek forca bruto (si shumësi forcash individuale të modelit heroik)  dhe as legalistëve që e shohin tek legaliteti ndërkombëtar. Bashkimi nuk është as për së largu një çështje juridike, që zgjidhet me anë të avokatisë ndërkombëtare.

Ndokush mund të më vërejë, se qendrimi legalist është i imponuar nga mungesa kronike e fuqisë apo pamundësia e Bashkimit me mjete te tjera përpos së drejtës ndërkombëtare. Në radhë të parë, si më sipër, qëndrimi legalist nuk mund të jetë mjet për Bashkimin, sepse nuk kemi të bëjmë me një çështje juridike, maksimumi mund të jetë mjet për mbajtjen gjallë të çështjes  apo për ndihmë diplomatike, por kurrsesi për zgjidhjen. Së dyti, nuk duket e arsyeshme të mbahet në parim një qendrim, i cili bazohet tek pamundësia e Bashkimit, përderisa aktiviteti politiko-shoqëror bazohet tek realizimi i Bashkimit. Pra, qëndrimi legalist 100 vjet pas copëtimit rezulton të jetë thjesht një humbje kohe, madje ka marrë edhe karakteristika groteske.

Në kushtet e sotme, të dy qëndrimet e sipërme janë bërë obsolete. Kemi tashmë dy shtete shqiptare që përfshijnë 85-90% të shqiptarëve, kështu që nacionalistët spontane të pushkës janë një relike e kohërave të vjetra, nuk ka më vend për sjellje jopolitike e përdorim kaotik force. Vendin e kaçakëve dhe trimave e kanë zënë ushtarët e rregullt, vendin e komandantëve e kanë zënë oficerët. Ndonëse ka ende mundësi për të ashtuquajturën lufte asimetrike në Maqedoni (si e vitit 2001), afërmendsh rolin kyç për zgjidhjen e çështjes së shqiptarëve në Maqedoni e kanë Shqipëria e Kosova si shtete.

Po ashtu, qëndrimi legalist është bërë obsolet, sepse ndryshe nga një brez më parë, kur legalizmi kryente të pakten një funksion në mbijetesën e propogandimin e çështjes kombëtare, tashmë që kemi dy shtete e jemi etni shtetformuese në Maqedoni, nuk kryen më asnjë funksion domethënës, biles nëse duam t’i gjejmë ndonjë funksion, është ai i shërbimit si strehë e atyre që nuk duan realisht bashkimin dhe me dinakëri gjejne tek pamundësia konkrete e Bashkimit me anë të së drejtës ndërkombëtare, një gjethe fiku për të mos dalë haptazi si antipatriotë.

Pra, jetojmë në kohë të reja, me kushte të favorshme, por vazhdojmë të mendojmë e veprojmë me kategori obsolete. Ishim të vonuar në shpalljen e Pavarësisë, po vonohemi sërish në çështjen e Bashkimit.

Sot ka ardhur koha të përqendrohen energjitë në konceptualizmin e zhvillimin e një doktrine kombëtare që bazohet tek  gjeopolitika, tek identifikimi i gjendjes në trojet etnike si gjendje esencialisht gjeopolitike, ku politika e fuqisë të mos jetë një fobi, por një perspektivë, ku ndikimi i faktorëve gjeografikë të analizohet me objektivitet dhe të merren masa për të limituar dëmet që vijnë prej tyre, të dallohen dhe stimulohen prirjet detare e kontinentale të shqiptarëve të rajoneve të ndryshme, të identifikohet qendra ( pivot) etj.

 

Problemi më i mprehtë gjeopolitik që ka kushtëzuar historinë tonë është mungesa e një uniteti gjeografik. Në vija të trasha territori i Shqipërisë etnike është i ndarë në dy pjesë  prej vargmaleve që fillojnë prej Novi Pazarit deri në Liqenin e Prespës(vazhdojnë më në jug me Pindin, i cili ndan Camerinë/Epirin nga territoret greke).

Pjesa perëndimore formon një vazhdimësi territori, ku gjithë lumenjtë e mëdhenj burojnë në vargmalet ndarëse dhe derdhen në det sipas një drejtimi, në vija të trasha, lindje-perendim (nga malet lindore në bregdet). Megjithatë përveç Shkumbinit dhe Vjosës, të cilët kanë lugina të përshtatshme për rrugë, gjithë të tjerët kalojnë nëpër male e gryka të thespisura kështu që janë pak të dobishëm përsa i perket komunikimit rrugor. Pikërisht Shkumbini nëpërmjet Egnantias dhe Vjosa, që lidh Ultesirën Perëndimore me Camërinë, kanë përfaqësuar edhe dy arteriet kryesore të komunikimit, invazioneve ,dyndjeve apo lëvizjeve.

Kështu, në lashtësi shtetet ilire që përfshinin bregdetin (enkelejtë, taulantët, ardianët), nëpërmjet Shkumbinit (dhe dytësisht përmes Tomorricës) dilnin në zonën e liqeneve dhe komunikonin me Maqedoninë, ndërsa nëpërmjet Vjosës komunikonin me Epirin. Ndërkaq komunikimi me Dardaninë ishte i kufizuar për shkak të mungesës së rrugës ( Drini i bashkuar, ka vlerë të paçmuar energjitike, por s’ka fare vlerë komunikimi).

Vazhdimisht përgjatë historisë, shqiptarët perëndimorë kishin më shumë lidhje (tregti,luftë, lëvizje popullatash) me lindjen e jugun, nëpërmjet Shkumbinit e Vjosës, sesa me shqiptarët e Dardanisë dhe Iliridës(përveç atyre të jugut nga liqenet deri në Dibër).

Pra, këto 3 akse (Shkumbin,Vjose, Adriatik) kanë përcaktuar edhe historinë e shqiptarëve perëndimorë, përfshirë edhe emigracionin shqiptar përgjate mesjetës (arvanitë e arbëreshë) apo të sotmin (Greqi e Itali kanë mbi 80% të emigrantëve nga RSH-ja), ndryshe nga Kosova e Ilirida që e kanë kryesisht në vendet gjermanike (Gjermani, Zvicër, Austri).

Pjesa lindore, Kosova e Ilirida, formon relativisht një njësi gjeopolitike më vete. Relativisht, sepse  malet e Sharrit e ndajnë gjeografikisht në dy pjesë, por ne më të shumtën e historisë kanë qenë politikisht të bashkuara, nga entitete të ndryshme politike. Kështu prej Kërçovës e Shtipit në jug, deri në Rashkë e Nish në Veri, kanë qenë territore të shtetit dardan, më tej pas pushtimit romak, u ndodhën bashkarisht në Perandoritë Romake e Bizantine, në shtetin serb të mesjetës, Perandorinë Osmane e së fundmi nën Jugosllavi.

Lumenjtë e këtij territori dardan ( Iliridë qëndrore e veriore, Kosovë, Luginë- me tej novi pazar, toplicë e jablanicë, prej nga shqiptarët janë spastruar etnikisht), ndjekin kryesisht rrjedhën veri-jug, pra ndryshe nga ata të Shqipërisë Perëndimore (RSH, Camëri, zona malazeze e liqenit të Shkodrës), të cilët ndjekin kryesisht rrjedhën lindje-perendim (verilindje-jugperëndim apo juglindje-veriperëndim, në çdo rast derdhja është në perëndim dhe burimi në lindje).

Kjo ka sjellë që akset kryesore të komunikimit të jenë thuajse ekskluzivisht me Veriun dhe Jugun. Përgjate historisë, luftërat janë me Maqedoninë antike në Jug, prej nga erdhi edhe pushtimi romak, ai bizantin dhe ai turk, ndërkaq në veri, konflikti me ilirët autariatë dhe më vonë ata skordistë/skordiskë, përgjatë mesjetës dyndjet sllave, pushtimi bullgar dhe pushtimi serb. Në këto akse zhvillohej edhe tregtia në kohë paqeje, ashtu sikundër edhe sot.

Ndërsa RSH ka tregtinë kryesisht me Italinë e Greqinë, Kosova e ka me Serbinë e Maqedoninë, duke ndjekur kështu secili shtet, akset gjeografike e historike të komunikimit.

Pra, përgjatë historise kemi një komunikim të dobët mes shqiptarëve të lindjes e perëndimit, i kushtëzuar thellësisht nga mungesa e arterieve të rëndësishme rrugore. Aq më pak mund të krijohej ndonjë entitet i përbashkët politik, i cili si të vetmen hapësirë komukimi do të kishte malet e larta të Gegërisë ( nga Tropoja, Kukësi e Dibra në Dukagjin, Krujë e Mat). Asnjë entitet politik  nuk ka arritur t’i bashkojë dot, pa arritur më parë kontrollin e Shkumbinit/Egnatias (rrjedhimisht Maqedonisë) apo të zonës së liqenit të Shkodrës. Këtu mund të përjashtojmë ndoshta mbretin Monun të Dardanisë, i cili ka prerë monedha në Durrës, por megjithatë nuk dimë nëse shteti i tij kishte kontrolluar më parë Egnatian/Shkumbinin apo zonën e liqenit të Shkodrës. Vetë Perandoritë (romake, bizantine, bullgare dhe e Stefan Dushanit) kanë arritur t’i bashkojnë në një shtet vetëm pasi kanë kontrolluar me parë Egnatian (e Maqedoninë).

Ky problem i mprehtë gjeopolitik, ka kushtëzuar negativisht në mënyrë domethënëse historinë e mendësinë shqiptare përgjate shekujve dhe paraqet një sfidë edhe në ditët e sotme kur teknologjia ka mundësuar forma të tjera komunikimi, madje edhe Rrugën e Kombit. Në fakt, Rruga e Kombit përbën atë arterie kyçe që na ka munguar përgjatë gjithë historisë. Tashmë njerëzit, mallrat, por edhe ushtritë, mund të lëvizin me shpejtësi nga Ultësira Perëndimore (ku banon 2/3 e popullatës së RSH-së) drejt Kosovës dhe anasjelltas. Për nga rëndësia që ka për kombin shqiptar kjo rrugë, mund të krahasohet me rëndësinë që pati për Rusinë ndërtimi i hekurudhës Moskë-Vladivostok, e cila jo vetëm favorizoi kolonizimin e zhvillimin e Siberisë, por e bëri Rusine faktor të rëndësishëm politik në Lindjen e Largme ( në 1945 Stalini lëvizi 1.6 milionë ushtarë nga Gjermania ku ndodheshin trupat sovjetike, në mënyre që të sulmonte Japoninë). Në të njëjtën mënyrë, jo vetëm do të nxitet zhvillimi i Shqipërisë e Kosovës, por do të faktorizohet më tej roli i shqiptarëve në Ballkanin Qendror nga një ane dhe Adriatik nga ana tjetër (Kosova del në det, Shqipëria hyn ne Ballkanin Qendror).

Gjithsesi, teknologjia e cila na dha një ndihmesë jetike në kapërcimin gjeografik të problemit gjeopolitik, nuk është e mjaftueshme për kapërcimin edhe politik të problemit. Në këtë aspekt ndikojnë shumë faktorë, duke nisur që nga problemi serb, ai i lokalizmit të parive, ndërgjegjja e dobësuar(apo e lindur e tillë) kombëtare, përqasja problematike ndaj shtetit, vullneti i fortë për mbijetesë, por vullnet i dobët për fuqi, etj. Identifikimi dhe analiza e të gjithë faktorëve që na pengojnë në zgjidhjen e problemit gjeopolitik të Bashkimit perben fillesën e një qasjeje bashkëkohore ndaj Bashkimit Kombëtar dhe të ardhmes së kombit shqiptar, sepse sikundër dihet, zgjidhja e çdo problemi kalon nga diagnoza e saktë e tij.

VALBONA KARANXHA: PERSPEKTIVA E PARTISE SOCIALISTE MBI ÇËSHTJEN SHQIPTARE

Retorika kombëtariste është nxehur së fundmi dhe secili nga ne është i lejuar të jap opinionin e vet pavarësisht se ku qëndron në këtë problem.  Në fund të fundit, të gjithë “dakordohemi” që diskursi  kombëtarist tani për tani ngelet në ajër përderisa nuk mbështetet në mënyrë zyrtare nga qeveritë përkatse. Nga konstatimet, duket se nuk do kemi ndonjë zhvillim të ndjeshëm në këtë temë për katër vitet që vijojnë bazuar në atë që Partia Socialiste përmban në programin e saj. Megjithëse, nuk mund të pretendosh të gjykosh pushtetin e ri të Ramës me kabinetin e tij që pritet të krijoj në shtator, sepse nuk do ishte e drejtë. Sido dhe kushdo qofshin këta individë të cilët do marrin në dore zbatimin e Rilindjes i duhet dhënë kohë përpara se të gjykohen ose vlerësohen për punën e tyre, por, në të njëjtën kohë dua të ve në dukje se në programin Për një Rilindje Shqiptare çështja e Kosovës është përmëndur në një nivel “Play it safe”, ose luaj pa rrezikuar. Edi Rama e anashkalon çështjen e Kosovës, i shkon rreth e rrotull, e trajton shumë ëmbël në periferi të problemit, por si çështje, e lë komplet pa solucion,  ose e le në hava.

Para disa kohësh, në blogun Rrethi i Ferrit dhe në http://www.fshad.com botova artikullin në të cilin trajtoja çështjen e kombëtarizmit drejt krijimit të shtetit komb. Sot vendosa të shoh se ku qëndron Edi Rama në programin e tij përderisa i përket kësaj çështje. Në artikullin tim shkruaja se disa nga rrugët dhe fillesat drejt bashkimit dhe krijimit të shtetit komb ishte edhe bashkëpunimi arsimor, ekonomik, unifikimi i kurikulumit gjuhesor etj. Nuk mund të them që nuk u befasova kur i pash në Rilindjen të artikuluara shumë bukur, dhe disa nga pikat që unë i sugjeroja ishin aty, madje programi kalonte më në detajim. Por i parë në spektrin e një programi të një force politike në Shqipëri  e cila përfaqson pothuajse gjysmen e shqiptareve brënda territorit të Shqipërisë, shumë të cilët kanë ndjenja të forta për çështjen e Kosovës, i mungon thelbi, objektivi dhe qëllimi final. Çështja e Kosovës në program është e paraqitur në një formë dhe frymë e bashkëpunimit miqsor. Me thelb nënkuptoj arsyen përse po kërkojmë bashkëpunim me Kosovën në fushat e përmëndura më sipër, ku duam të arrijmë me anën e bashkëpunimit?
Përse është reduktuar çështja shqiptare vetëm në një bashkëpunim miqsor? Cili është vizioni ynë për Kosovën dhe si do ta përmbushim këtë vizion? Pra Rilindja nuk i jep përgjigje këtyre pyetjeve.

Faktikisht, Edi Rama, nuk e ka në axhendë problemin e bashkimit kombetar sepse Rilindja është e bazuar në parime të tjera, atë të integrimit të vendit në socialisten dhe familjen Europiane. Problemi i Kosovës në Rilindje është kornizuar në bashkëpunim dilpomatik, ndërkombëtar, arsimor, edukativ dhe ekonomik. Hartuesit e Rilindjes për çështjen kombëtare janë mjaftuar me hartimin e një protokolli i cili do vihet në zbatim në vitet në vazhdim. Sipas kësaj platforme,  Kosova konsiderohet si “Partner strategjik dhe aleat”.  Në thelb,  Rilindja është formuluar në formë të tillë që krijon një kufi  ose një hendek midis Shqipërisë dhe Kosovës i cili nuk mund të kalohet përderisa është i artikuluar në këtë mënyrë në programin e PS. Ky hendek i ka fillesat pikërisht tek mungesa e viziont te PS dhe Edi Ramës përsa i përket çështjes se bashkimit kombëtar.

Për një studjues që merret me shkrirje strukturash apo sistemesh, dhe reforma të këtij kalibri, por edhe per një lexues të thjeshte nuk do shumë mënd për t’u kuptuar që këto nuk janë veçse procese të thjeshta protokollore midis dy vendeve fqinjë te cilet flasin një gjuhë.

Të gjitha pikat që parashtrohen në Rilindje janë pozitive, por jo të mjaftueshme nga një qeveri shqiptare e cila ka përgjegjsi morale për shqiptarët kudo që janë, dhe aq më tepër në një zonë të nxehtë Ballkanike siç është Kosova.

Më lart përmenda që Edi Rama loz pa rrezikuar me kartën nacionaliste. Kjo kartë do të zemëronte shumë po nuk u luajt siç duhet. Por, po diti Rama ta kanalizojë me diplomaci atje ku duhet, asnjë lider nuk mund të kritikohet për bashkimin shpirtëror të kombit të vet, të paktën në një shoqëri demokratike. Duke u nisur në modelin e lidërshipit të tij, por gjithashtu edhe vizionin qe Rama ka për kombin, kjo as nuk mund të pretendohet. Rama nuk është në gjëndje ta loz kartën e kombëtarizmit me mënçuri, për shkak të shumë faktorëve në politikën e brëndëhme dhe të jashtme. Për më tepër, Edi Rama ne Rilindje nuk e shikon kombin shqiptar si një, por vazhdon me mëndesine e pushteteve para-ardhëse. Duke mos u artikuluar fare në program, Rama shënon pikë në arenën ndërkomëtare dhe mban në kontroll tensionin që mund të shkaktohet ose që u shkaktua me Kreshnik Spahiun.

Ku qëndron PS në realitet?

Në fakt, unë e kam përmendur që diku duhet filluar dhe çdo hap përpara na ndihmon në unifikim shpirtëror si komb, por në qoftëse ne punojmë pa një objektiv në mëndje asnjë nga keto fillesa nuk do ketë vlerë sepse nuk mbështeten në një qëllim final. Pavaresisht se premtimet në Rilindje janë të shumta ato janë vetëm kontur i asaj që duhet të jetë thelbi. T’i vish anash këtij problemi pa pasur një qëllim përfundimtar është rrugë pa krye është konfuze si për popullin tonë ashtu dhe për popullin e Kosovës; në fund të fundit janë përpjekje të cilat nuk gratifikohen dhe finalizohen.

Prioritet e PS në politikën ndërkombëtare dhe rreziku i Kosovës.

PS angazhohet për ndjekjen e një politike ndërkombëtare korrekte, respektuese ndaj pikave përkatse të cilat do mundësojnë vëndin për marrjen e statusit të kandidatit me qëllim që më vonë te hyjmë në BE. Madje, në të theksohet që Shqipëria do ndjek modelin e Kroacisë e cila ka bërë arritje substanciale në njëzet vjetët e fundit. Rilindja nuk merr parasysh një sërë faktorësh të cilët e bëjnë Kroacinë shumë ndryshe nga Shqipëria. Këto faktorë janë, lufta për pavarsësi e cila pavaresisht se mund të kishte efekt negativ në çdo aspekt, bashkoi popullin kroat drejt ndërtimit të vendit me një qëllim “Rimbëkëmbjen e tij”. E dyta, Kroacia ka një një popullate prej 4.5 milion banorë të cilët banojnë brënda Republikës së Kroacisë, ku 90% janë kombësi kroate,  një pakicë serbe prej 5% dhe rejdhimisht pakica të tjera të vogla. Ndërsa shqiptarët janë komb i ndarë në shumë zona, treva, rrajone, dy më të medhat janë përkatsisht në Kosovë dhe në Shqipëri.

Për mos t’u futur shumë në aspektin ekonomik të Kroacisë dhe Shqipërisë sepse është e pamundur të mbulohet në këtë artikull, mund të thuhet se plani i PS për t’u futur në BE është primar dhe nuk përfshin bashkimin kombëtar. Thjesht, përpjekjet për futjen e Shqipërisë në BE janë komplet të shkëputura nga Kosova. Pa e komplikuar më shumë çështjen, Rama është i mahnitur mbas nocionit të Europës, bashkangjitjes ndaj saj, dhe Kosova nuk konsiderohet primare tani për tani sepse “kimetin” nuk do t’ja shoh së shpejti por në një të ardhme të largët, në qoftëse do t’ja shoh ndonjëherë.

Domosdoshmëria e një force politike midis Shqipërisë dhe Kosovës

Detyra e Shqipërise dhe përgjegjsia që ka ajo ndaj Kosovës është e nje rëndësie të veçantë. Tani për tani, duke marrë në konsideratë problemet që Kosova ka me sovranitetin e saj dhe lidërshipin mjaft të dobët për t’i përballuar këto probleme, nivelet e larta të korrupsionit, çështjet e luftëtarëve te UCK dhe orvatjet e diplomacisë serbe për të moslejuar krijimin e shtetit sovran të Kosovës, përgjegjsia rritet katerciperisht. Nuk ka kurfarë garancie që Kosova të mbijetoj si shtet, madje as nuk dihet se çfarë lloj shteti do jetë Kosova në vitet që vijojnë, ke do përfaqsoj, nje komb të konsoliduar shqiptar, apo komunitete  të ndryshme. Pra struktura e Kosovës tani për tani nuk është e qartë.

Rreziku qëndron se Sërbia di të manipuloj kartën e të drejtave shoqërore të pakicave që  kushdo shoqëri demokratike nuk do t’i kundërshtonte sepse lidhet me të drejat e njeriut. Por të gjithë jemi të bindur për qëllimiet që Sërbia ka pas kësaj. Me krijimin e një shteti komunitetesh, krijohen xhepa me komunitete të ndryshme, në vënd të një shteti-komb shqiptar. Normalisht, çdo etnicitet kudo qe është duhet respektuar dhe dhënë mundësia funksiojoj brënda kontureve të veta, i barabartë në oportunitetet e dhëna, dhe të shpreh i lirshem identitetin kombëtar, por çështja e krijimit të këtyre komunistetve brënda Kosovës, behet në kurriz të sovranitetit të saj sepse nuk ka standarte të përcaktuara. Kjo i hap rrug  krijimit e komuniteteve të panumërta dhe përfundimin e Kosovës së egsistuari si shtet me popullsi të konsoliduar shqiptare. Këta faktor duhet të shërbejnë për qeverinë Shqiptare si pike referimi për të hartuar një politikë bashkimi ndaj Kosovës dhe jo neglizhimi total.

Që të arrihet të krijohet një forcë ideo-politike nepërmjet Kosovës dhe Shqipërisë do duhen që të oranizohen kapacitet dhe të kanalizohen nëpër struktura. Koço Danaj, përmendi para disa ditësh rezultatet e disa sondazheve të cilat janë bërë në popullsi për një bashkim të mundëshëm kombëtar, dhe në të gjitha rezultonte se popullsia mbi 60% e dy shteteve e aprovon dhe kërkon bashimin kombëtar. Kjo përqindje ishte më e lartë në zona të caktuara, por për hatër të këtij artikulli unë po e marr 60%. Pavarësisht, se populli i sondazhaur mund të ketë prioritete të tjera politike, është pozitiv fakti që bashkimi kombëtar mbështetet. Ateherë, rruga drejt kristalizimit të këtyre forcave aktive për bashkim kombetar është çështje kohe.

Në vënd të përfundimit

Edi Rama ka një minimum katër vjeçar në qeveri dhe në qoftëse Edi Rama i qëndron programit të vet dhe premtimeve,  shanset janë që pushteti i tij do zgjas dhe katër vjet të tjera. Përsa i përket arenës ndërkombëtare, Edi Rama nuk ka reputacion të keq tani për tani, dhe kjo është pozitive. Siç e thashë nuk mund ta  gjykoj as Ramën as Rilindjen pa pasur disa indikues të cilët mund të maten, por edhe tani për tani nuk i është dhënë mundësia ende të tregoj veten. Si reformiste mund t’i sygjeroj se programet, politikat e brendëshme, jashtme dhe publike nuk mund të jenë statike, ato ndryshohen në rrugë e sipër, sidomos kur populli ushtron trysni për një problem. Modifikimet që mund t’i bëhen Rilindjes duhet të pasqyrojnë jo vetëm vullnetin e popullit por në të njëjtën kohë arritjen e qëllimit përfundimtar, përmbushjen e nevojave të tij. Bashkimi kombëtar është një përmbushje dëshire prandaj PS ka përgjegjsi për të. PS duhet të krijoj kushte të kaloj caqet e bashkëpunimit, të krijoj një vizion të qartë dhe të përbashkët në ndihmë të çështjes  duke punuar të përmbush atë.

ARBEN KALLAMATA: KËRPAÇË

E dini kush është problemi me Shqipërinë sot? Kërpaçët. Jetën shqiptare e kontrollojnë kërpaçët. Me kërpaç nënkuptoj dikë që s’di ose di shumë pak nga fusha në të cilën ha bukë. Kërpaçë në politikë, kërpaçë në drejtësi, kërpaçë në media, kërpaçë në biznes, në sport, kudo. Njerëz që s’dijnë, s’kanë pasur kohë, dëshirë, apo vullnet për të mësuar gjë, krejt papritur hiqen si ekspertë dhe iu japing mend të tjerëve. Politikanë që s’marrin vesh nga politika, juristë që s’marrin vesh nga ligji, yje të medias që s’dijnë asgjë nga gazetaria japin mendime qesim, të bindur që ata i dijnë gjërat më mirë se kushdo tjetër.

Nuk më intereson fare sa erudit, sa i kulturuar, sa mendjehapur apo mendjembyllur është Fatos Lubonja. Në gazetari ai është thjesht kërpaç dhe, e keqja e madhe është se, ashtu si ata që ai vetë shpotit dhe kritikon në politikë, ka njëzet vjet që ka pushtuar median shqiptare me kërpaçllëkun e vet, duke u bërë një shembull i keq për këdo që përpiqet t’i hyjë profesionit të nderuar të gazetarit.

Lubonja mund të dijë të shkruajë libra me kujtime – dy prej të cilave i kam lexuar dhe i vlerësoj vërtet. Ai mund të dijë të shkruajë trajtesa filosofike, romane, tregime, poezi, apo gjëra të tjera që kanë të bëjnë me kujtesën, përfytyrimin, apo imagjinatën. Por ai nuk di ABCnë e gazetave, nuk merr vesh nga parimi bazë i gazetarisë që është e vërteta.

Gazetaria është profesion që bazohet te fakti. Nuk bazohet as te përdredhja e fjalës, as te rrumbullakimi i frazave, as te shprehjet “e forta”, as te mendimet origjinale, as te shkalla e frymëzimit, krijimtarisë, dhe as te autoriteti i atij që shkruan. Pothuajse të gjithë llojet e shkrimit në gazetë, që nga lajmi i thjeshtë e deri te  reportazhet dhe shkrimet analitike bazohen në fakte. I vetmi përjashtim bëhet me shkrimet e opinioneve dhe editorialet, si dhe me letrat e lexuesit, të cilat megjithëse përpiqen t’i mbushin mendjen lexuesit se pasqyrojnë të vërtetën, kanë shumë më tepër hapësirë për përsiatje se sa për argumentim. Megjithatë, çdo gazetë serioze dhe çdo gazetar serioz bën përpjekje për t’i ndarë dhe dalluar qartë shkrimet që pasqyronë realitetin nga përsiatjet e autorëve.

Fakti merr edhe më tepër rëndësi kur futesh në hullitë e asaj që quhet ‘gazetari hetimore’ – fushë të cilës Lubonja nuk me duket se ia ka as idenë as kohën apo vullnetin për ta lëvruar. Nëse nuk bazohet te faktet, gazetaria hetimore është ose hiç, ose një fushë e minuar me probleme ligjore.

Gazetaria hetimore merret me hetimin (investigimin) e fakteve që janë të vështira dhe të rrezikshme për t’u gjetur, nuk merret me opinione dhe me interpretime të librave që ke lexuar. Është një fushë krejtësisht e veçantë nga natyra, që kërkon aftësi të veçanta profesionale, kohë, përkushtim, studim. Ndërsa Lubonja nuk ka asnjë nga këto. Lubonja di vetëm të shkruajë qesim, të nxijë mbi letër mendime që i vjen në kokë. Profesioni i tij është të mbushë sa më shumë faqe gazetash, të paraqitet në sa më shumë emisione televizive, të debatojë dhe të kundërshtojë me sa më shumë njerëz të kallëpit të vet. Ai nuk i ka as njohuritë profesionale, as kohën për t’u marrë me gazetari hetimore. Jo vetëm kaq, por hiqet edhe si ekspert.

Dalja para disa ditësh me një artikull ku akuzohet ish-kryeministri i Kosovës dhe bashkë me të e gjithë UÇK për krime monstruoze ndaj serbëve, shqiptarëve etj., pavarësisht nga vendimi në të kundërt i gjykatës ndërkombëtare të Hagës është, së paku, shprehje e dukshme e kërpaçllëkut profesional. Lubonja bën akuza serioze në një shkrim që duhet t’i përkiste patjetër gazetarisë hetimore dhe që do të kërkonte medoemos mbështetje në fakte serioze dhe jo disa citime gjysmake të një libri të Karla Del Pontes.

Lexuesi në përgjithësi mund të mos dijë shumë as për fajësinë as për pafajësinë e Hardinajt. Por shumica e shqiptarëve duhet ta dinë që ai ka qënë një ndër drejtuesit e luftës së Kosovës; që është akuzuar për krime lufte dhe, ndryshe nga të akuzuarit serbë që për vite të tëra iu fshehën drejtësisë si minj skutave të Beogradit, ai lëshoi vullnetarisht detyrën si Kryeministër i zgjedhur i vendit të tij dhe u paraqit në Hagë i gatshëm për t’u gjykuar si qytetar i thjeshtë. Ndoshta ky veprim i dha më shumë legjitimitet se gjithçka tjetër. Gjykata e Hagës e gjeti të pafajshëm dhe ky është fakt. Parimi bazë i drejtësisë është: I akuzuari konsiderohet i pafajshëm derisa të shpallet fajtor nga gjykata. Haradinaj është shpallur i pafajshëm nga gjykata. Ndërsa Lubonja e shpall atë fajtor. Në një gazetë gjermane. Pa fakte.

Sa për të sjellë një shembull se sa të besueshme janë ato që shkruan Lubonja mjafton të kapesh me një frazë lehtësisht të verifikueshme në të njëjtin shkrim: “…është fjala për autostradën e ndërtuar nga Berisha, që lidh Shqipërinë me Kosovën…” shkruan ai.  Rruga që lidh Shqipërinë me Kosovën nuk është ndërtuar nga Sali Berisha. Ajo as nuk është ideuar nga Sali Berisha. Rruga që lidh Shqipërinë me Kosovën është një rrugë që duhej të ishte ndërtuar shumë kohë më parë, ndoshta shekuj më parë. Është një nga krimet e komunizmit që ajo nuk u ndërtua gjatë diktaturës. Ajo ka qënë e ndërtuar gjithmonë në kokën e çdo shqiptari normal, ndërsa zyrtarisht është shpallur për herë të parë si projekt nga Kryeministri Pandeli Majko. Sali Berisha ka qënë Kryeministër i Shqipërisë në kohën kur ajo është inaguruar, siç do të jetë edhe Edi Rama e kushdo tjetër kryeministër në kohën që ajo do të mirëmbahet. Duket se Lubonja e lidh qëllimisht ndërtimin e rrugës me Berishën, për të mbrojtur idenë e tij fikse të një konspiracioni ultranacionalist shqiptar.

Është vërtet e mjerueshme dhe për të ardhur keq kur edhe njerëz inteligjentë dhe të talentuar i bashkëngjiten klubit të kërpaçëve.

(Marre nga Blogu Ex Cathedra: http://arbenkallamata.blogspot.ca/)

AGRON TUFA: MBI STILIN SHPËTIMTAR TË FEVZIT

Personazhet e medias, bash ata aktorë që përndezin sfondin e “pushtetit të katërt” nuk janë prej shumë kohësh ndërmjetësues të së Vërtetës. S’kemi pse t’i idealizojmë. Në Shqipëri ata njihen prej gjithkujt, sidomos me faktorizimin absolut gjatë fushatave zgjedhore, kryesisht në sajë të shërbimeve me efikasitet të lartë që i bëjnë vetvetes, kompanive multimediatike të biznesit, i cili është i lidhur açik me dy partitë politike. Pa ua përmendur emrat të gjithëve (sepse më të njohurit njihen me gishtat e njërës dorë) mund të themi se të gjithë ata e kanë pasur kohën e bollshme të na bindin, që i vetmi rol i tyre është jenë “viagra” të pushteteve politike.

Kështu skema e mercenarizmit mediatik nuk ka ndryshuar fare në këto dy deceniet e fundit për këto kryepersonazhë, që e sundojnë median e ekranit dhe letrës; sipas kësaj skeme perfitimesh ata ndahen në dy palë: njëra e nxjerr “karburantin” e makinerisë së servilizmit nga pozita në pushtet, tjetra – nga opozita. Ka dhe një palë të tretë, e cila në sajë të stazhit të gjatë të përvojës e ka pasuruar skemën, duke e nxjerrë “karburantin” edhe nga pozita edhe nga opozita. Në këtë rast kemi të bëjmë me formatimin dhe promovimin e një tipologjie të re në peisazhin mediatik – atë të “Qerratait të madh”. Këtë piruetë striptize të mercenarizmit mediokratik sapo e shfaqi Blendi Fevziu.
Efekti i tij shkaktoi një zilepsje të admirueshme tek siamezët e mediave të tjera, ndaj në njërën prej të përditshmëve tona pamë të na shpjegonte se “si u prish me Berishën”.  Kështu karakitatura e Bruno Vespës e vërtiti elokuencën e shpjegimit duke e shpënë atë në një sferë krejtësisht mistike, mitomane e fatidike. Në një faqe gazetë të intervistës së tij, në stilin rrëshqitës e fërshëllyes të togut të bashktingëlloreve gjarpëruese  me “fvz”, tregon “mosmarrëveshjet” (apo keqkuptimet) që ka patur me Berishën e krerë të tjerë të PD-së. Në thelb të misticizmit të tij, Fevzi shpjegon se mosmarrëveshja ka natyrë “stili”; se, gjoja ai nuk ka pranuar të drejtonte “Taun Holl-in” e Berishës, njëlloj siç nuk ka pranuar ta bëj këtë më 2005 për Bashën, për shkak se, “nuk përputhej me stilin tim”. Që ka stil mercenarizmi, këtë nuk e vëmë në dyshim. Po ç’lidhje ka kjo me atë farë “stili” të Fevzit, që ose përzihet dhe flet vetë më shumë se të ftuarit e tij, ose ndërpret sipas interesit me tundje-shkundje krahësh e këmbësh, si polic trafiku, ose kërcënon me shkop apo firas përfare nga prania në studio, duke i lënë ta kapërthen e kacagjelon palët në debat? Të vetmin stil (nëse quahet stil) të Fevzit e kemi parë të shfaqet jo në parametra stilistikë të zhanrit, po në shërbimet e vyeshme ndaj palëve fitimtare, aq hapur, aq trashë e ulëritshëm, sa të bën me turp para ekranit. Stili i Fevzit nuk shfaqet në parametra të zhanrit. Ai është një komponente përtej zhanrit ku studioja e tij dhe ai kanë shërbyer si “zjarrfikëse” për problemet e shtruara. I famshëm Fevzi është bërë, si një ndër gazetarët që, ndryshe nga të tjerë mercenarë, nuk i refuzon shtrimet e çështjeve të nxehta në studion e tij. Por ndryshe edhe nga ata, që nuk hezitojnë, më të rrallë, t’i shtrojnë çështjet e problematikat e mprehta publike për diskutim, Fevzi, këto çështje të zjarrta i sjell në studio për t’i fikur, apo më saktë, për t’i çaktivizuar. Kështu përgjatë rradhës së pafundme të “Njëmijë e një netëve” të tij në studio, Fevzi është marrë profesionalisht me ç’aktivizimin dhe ç’minimin e çdo problemi të madh që e mundon shoqërinë tonë. Duke i rënë nga dera e pasme problemeve të mëdha, Fevzi e ka pranuar bujarisht ndezjen e debatit, por ama me të njëjtët alihoxhë e hoxhalinj i ka ç’aktivizuar në mënyrë të përsosur, duke ua heqë tejzat e zërit, pa e shterruar asesi asnjërën prej tyre. Natyra bizarre e kësaj intence thotë kështu: ekzistojnë problemet? Bujrëm në studion time! Aty do të fitoni… memecërinë e sigurtë! Dhe njëmend përftohet diç e mjegullt: çështjet e nxehta shtrohen, për ta u fol dhe këtu përfundon misioni. Dhe pikërisht nga mënyra se si hapet debati mbi problemet më ekzistenciale të shoqërisë, se si flitet dhe kush janë adeptët e përhershëm – kjo mbetet enigmë, deshifrimin e të cilës e ruan për vete Fevzi. Në këto kuvende studiosh personazhi kryesor është vetë Fevzi, ndërsa pala përtej ekranit, ajo që është e interesuar dëshpërimisht për t’u përfaqësuar, mbetet e përjashtuar, me gisht në gojë. Sepse Fevzi është një zjarrfikëse!
Në vitin 1998, në “opinionin” e Fevzit, në debatin midis Gramoz Ruçit dhe të ndjerit Azem Hajdari, mbaj mend një moment delikat, kur Fevzi nuk pranoi të vinte një kasetë që kishte sjellë me vete i ndjeri, me qëllim që shqiptarët të shihnin qartë se kush u printe turrmave të egërsuara vandale në Vlorë 1997. Këmbëngulja e Hajdarit dhe hezitimi i Fevzit morën fund nga zilja e telefonit fiks në studio, pas së cilës Fevzi refuzoi ta shfaqte kasetën. Aty kuptuam që Fevzi ka eprorë, para të cilëve s’pipëtin. Pamë gjithashtu që studioja e tij “Opinion”, si një anije me vela mori kursin majtas “pro pushtetit”, kurs të cilin e ndryshoi djathtas me një gjarpërim taktik të orëve të fundit me 2005 dhe vetëm në 2013, kur u pa se miljet e gjata ujore të së djathtës po ndeshnin në shkëmbinj nënujorë, e ndryshoi sërish timonin me një gjarpërim psikotaktik në stilin e tij, tashmë të regjur në përvojën e erës së pushtetit. Arsyet janë se “i ka pëlqyer Rilindja”, por më së shumti i pëlqen argumenti irracional, bestyt e profetik, sipas të cilit nënkuptohet – “ai lider që refuzon të vijë në studion time, e ka të humbur betejën politike”… A thua se studioja e tij na qenkësh një akuarium plot ujë jetëdhënës, apo rasat ku mund të gjejnë mjedisin e domosdoshëm për mbijetesë të të gjithë koranëve në rrezik. Fevzi i referohet studios së tij përvojëshumë, duke ndërmendur se, “…në 2005 Fatos Nano nuk erdhi në Opinion pasi e kishte konfirmuar; në 2009 po ashtu Edi Rama nuk pranoi të vinte; këtë vit Berisha refuzoi të vinte, pra s’është diëka e re”.
Ti, lexues kokëtrashë, a e kupton tani se ç’do të thotë të mos shkosh në studion e Fevzit?! Sepse studioja e tij nuk është thjesht Opinion, jo! Është shumë e më shumë! Është Medium përcaktuas për fatin e mëtejshëm politik për çdo lider! Në një medium të tillë, liderët që e kanë “kafshuar njëherë gjuhën”… vijnë dhe, ashtu, të penduar kridhen në ujërat mistike fevziane ku Fevzi nuk është gazetari! Absulotisht! Ai është ajo figura e falltarëve të moçëm në tempujt antikë, zçri i Fatit, Tiresia vetë në tempullin e Delfit, që parathotë të ardhmën në trajtë simbolesh; është bazilika antike e Jerusalemit  dhe ai, Fevzi koranor, është një shën Pagëzor që ep bekimin për bashkëudhëtarët ngadhënjyes në pushtetin e ri; është tempulli valëzor me energji besimi, prekja e të cilit i shëbëllen prekjes hyjnore të mureve të tempullit të Mekës! Lum kush merr dorë e bekim te Fevzi e mjerë kush i bie hasha Opinionit të tij!
Pushtetet do të ndërrohen. Ato janë nomadë: liderë nomadë, ministra nomodë, qeveri nomade, siç është në të vërtetë karakteri çdo pushteti. Vetëm një është i paluajtshëm në gjithë këtë stuhi ndryshimi, në këtë pantha rei: Fevzi i përjetshëm! Nëse media është “pushteti i katërt”, kjo gjë nuk vlen për Fevzin: ai është pushtet i Parë, pushtet mitik, porfetik e i përjetshëm. Është magu që ripërtërin vetveten në një rrethqarkullim të pandalshëm; fytyra e re e Janusit romak drejt së ardhmes, që lë prapa shpine kohën, historinë me epokat e saj, traditat dhe kulturat e saj që plaken pandreqshëm dhe të cilat, kanë të vetmet vlerë si relikte, të vetmen ekzistencë, qoftë dhe të vobegtë, vetëm nëse renditen në memuaret e Fevzit për t’u shitur në tirazhe marramendëse. Se vetë e vërteta flet drejt e nga buzët e Fevzit, apo jo? E ndjeni si fërshëllen ajo kur gjarpëron në narrativën e tij? Vetë e vërteta madje, sesi, ka kohë që ka marrë shembëlltyrën e Fevzit. Dhe aq shumë është shkrirë në këtë ngjashmëri, sa shumëkush vështirë e ka ta dallojë të vërtetën nga identifikimi i saj i plotë me vetë Fevzin. Mos është vetë e vërteta mishërim i plotë i Fevzit? Mos është Fevz? Fvz?
Kujt i kaluan të rrënqethura në shtat nga kjo dilemë? Nga kjo pandehmë?  Me siguri liderëve politikë… Po, po, atyre! Për një gjë duhet të jetë e qartë kjo specie supersticioze: nëse duan të bëjnë hajër, nëse ua kanda t’i mishërojnë ëndrrat dhe deliret e tyre, nëse ndjehen të dobët, impotentë në vullnetin e tyre për pushtet, ata do të gjejnë dermanin në ujërat e Fevzit: aty gjejnë ilaçin, balsamin, eliksirin, nektarin e ambrozin – viagrat e rritës politike, se vetëm prej aty bëhet kërcimi mbi hamshorin e pushtetit. Në mos jo, xeni mend!
Kaq pako gjë ma merr mendja se e kanë ngulitur mirë në kokë pretendentët për liderin e ri të PD-së këto ditë. Dhe atyre, nëse nuk e kanë kuptuar vetë, më vjen t’u them: a e patë more djema se ç’ndodhi me ata që i ranë hasha Fevzit?! Çfarë prisni more! Lerini more fushtat… fushatën…! S’e keni aty kismetin! Kismeti ka kohë që ju pret në studion e Fevzit! Aty madje (provoni të mos e merrni seriozisht!), e vetëm aty ju vjen kurorëzimi, spiralja e ngadaltë por e ëmbël e ngjitjes! Ngjitjes thashë?! Ç’ngjitje more! Inicimit! Te Fevzi, si san shpirtëror, mund të ketë vetëm inicim! Dhe duhet pritur në paradhomën e Fevzit, pa bëzajtur, plot besim, dikë bërë zap kalin e harbuar të mosdurimit deri në ditën e Madhe të marrjes së pushtetit, që siç dihet, kalon vetëm e vetëm përmes një rruge të njohur e të rrahur mirë: t’i përmbaheni besnikërisht stilit të hollë, fin, elegant e sidomos të padukshëm të Fevzit… Fvz…Fz.

(Botuar me se pari tek Gazeta START: http://www.gazetastart.com/index.php?p=hg&hid=13094)

 

ADEM GASHI: PËRNDEZJA: PËR LUBONJEN E TË TJERËT

Fjala që e vura si titull të këtij shënimi nuk është në fjalorët e shqipes. Unë e përdor dhe e kam përdorur (madje kujtoj se edhe e kam lexuar diku), pa pretenduar autorësinë e neologjizmës. Ndoshta jam nisur nga fakti se në Drenicë përdorej si krahinorizëm, mërdhezje, edhe para kodifikimit të rregullave të standardit, që në njëfarë dore përthekon kuptimin e një gjendjeje emocionale në shkallë vlimi, që reflekton tek autori, subjekti, me përskuqje fytyre e hakërrim shikimi. Kështu disi shpjegohej edhe në Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe. Më duket se kozmopolitët, snobët dhe universalistët më me qejf e përdorin nocionin e huaj eksitim.

Dhe, tani që i dha shkëndijën kësaj përndezjeje Fatos Lubonja, u shfaqen dhe vetje të tjera: Ramush Haradinaj, dy Buzhalët (Prendi dhe Berati), Arben Idrizi, Ernest Luma, Shkëlzen Gashi, Shqiptar Oseku. U shfaqen dhe të tjerë, po unë këta i lexova. Dy të parët (Lubonjën dhe Haradinajn) i njoh, madje i njoh shumë mirë, por që nuk vetëkupton faktin se i kam edhe miq, sikundër i kam të tjerët që i zura ngoje.

Përkundër prirjes drejt simpatisë ndaj teoricienes kanadeze të postmodernizmit, znj. Linda Haçion, nuk ia dola ta mbaj nën kontroll indiferencën, po gjithsesi po neutralitetin.

Kam pasur kurajë të vlerësoj e nganjëherë edhe të mbështes shumë nga idetë, tezat, konceptet, opinionet e analizat e Lubonjes e të Idrizit. Ky fakt më jep të drejtë edhe të ligem kur ata shkelin në kallo.

S’ka shumë ditë që këtu në facebook kam prezantuar statusin: Shumëçka në këtë jetë edhe mund të falet, pos përbuzjes dhe talljes me Çlirimtarët! Dhe tjetrin: Një lutje për miqtë, shokët e dashamirësit: pranë nocioneve populli…, kombi…, atdheu… përdoreni shumësin e pronorit – YNË, në vend të IM, se mua nuk po më mbetet gjë!

Kam shumë respekt dhe njohuri për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut, po aq sa edhe për Vlerat e rendit demokratik. Nuk bëj moral nëse them se E Drejta e mendimit ndryshe nuk përligj edhe Të Drejtën e veprimit ndryshe. Në plan të artit e të filozofisë, pra edhe të filozofisë politike, është detyrë e dorës së parë qëndrimi kritik si kredo e autorit, sikundër edhe deheroizimi e çmitizimi i vulgut, i folklorizmit e idolatrisë, por, vetëm kur kjo bëhet mbi bazë përngjasimi, shëmbëllimi e identifikimi me gjedhen e jetës shoqërore. Në çastin kur veten e vesh me aureolën e instrumentit të ligjit, me atributin e gjyqit dhe shqipton verdiktin: Vrasës!, je në terrenin e huaj, të përndezjes, përkatësisht të deliktit.

E di se, si Lubonja, po ashtu edhe Idrizi, e kanë të njohur Manualin e Luftëtarit të Dritës, të Paolo Coelhos.

Një luftëtar i dritës, me një verdikt pafajësie, e zezë në të bardhë, të Gjykatës Ndërkombëtare në Hagë, kthehet në shtëpi te fëmijët që janë rritur, pa asnjë faj, pa praninë e prindit për gjashtë a shtatë vite (mund të mos jem korrekt me shifrat e kohës). Dhe papritmas i del në pritë përndezja e të tjerëve: Ti nuk je ky që thuhet e ndihesh, po je ky që themi ne!

Me kodin religjioz këtu është një mëkat i madh; me kodin ligjor këtu është një delikt i madh; me kodin njerëzor këtu është një imoralitet i madh.

Duke qenë dhe një përndezje e madhe do të ishte më se normale që këta njerëz, për të qenë të mëdhenj, ta njihnin edhe institucionin e pendesës që do të rezultonte me ndjesë. Diçka shumë e nevojshme dhe, madje, e domosdoshme për shoqërinë tonë sot e këtu, sot e mot për kudo.

YLBER LILI: KOMUNIKIMI INTRA- ETNIK

Të gjitha rrëfimet, historike, kulturore, gjuhësore etj., janë tregues preciz që e dëshmojnë dhe e verifikojnë identitetit tonë të përbashkët kombëtar. Tashmë shtrohet pyetja, cilët janë mekanizmat e ruajtjes dhe të forcimit të identitetin kombëtar, ç’duhet bërë për t’u paraprirë tezave imagjinare në thelb lajthitëse për të relativizuar kodet e përbashkëta etnike dhe kombëtare?. Në rrethanat aktuale, shqiptarët pavarësisht se jetojnë të ndarë në disa shtete e kanë të patjetërsueshme t’i analizojnë problemet në tri nivele:

• sa cilësor është komunikimi i njëmendtë brenda kombit, i cili  nga njëra anë natyrshëm forcon integrimin e shqiptarëve mes veti dhe nga ana tjetër eliminon paragjykimet, steriotipet dhe frustacionet;  
• a kemi ne strategji për të ruajtur dhe forcuar identitetin kombëtar dhe ndërtimin e sistemit të përbashkët të vlerave dhe e treta; 
• a është prioritet ruajtja dhe kultivimi i standardit të përbashkët gjuhësor zë një vend kulmor në identitetin tonë kombëtar.

Qysh në krye të herës duhet theksuar se instrumenti më i rëndësishëm që e ruan dhe e forcon komunikimin dhe integrimin brenda shqiptar është gjuha standarde. Pra, ky element është kod i pakontestueshëm i ndërtimit të identitetit kombëtar. Jo vetëm kaq, ai është më i rëndësishmi ngaqë faktorët e tjerë, siç janë besimet fetare, ndarjet politike dhe administrative, interesat ekonomike, apo grupore herë e pengojnë dhe shpesh e ngufasin procesin e bashkimit të vlerave të përbashkëta.

 

RRËFIMET E NDARA HISTORIKE DHE KODI OTOMAN

Në këtë periudhë nisën rrënimet e ndara historike, përvojat e ndryshme jetësore të individëve, por edhe të pjesëve të një kombi në tërësi. Përderisa në Shqipëri formohej shteti i shqiptarëve, ndërtoheshin institucionet që ishin në funksion të prodhimit të vleravekombëtare, në funksion të inkulturimit dhe të krijimit të identitetit të ri evropian të shqiptarëve, në Jugosllavindodhte fenomeni i kundërt:shqiptarët akulturoheshin , dëmtohej identiteti i tyre dikur i përbashkët me vëllezërit e gjakut dhe të gjuhës dhe përgaditej terreni për asimilim, apo përçudnim të identitetit të tyre.

Ndërkohë që në Shqipëri depërtonin vlerat moderne, që përmbledhtas i cilësova si fenomen iinkulturimit, në Kosovë dhe në viset e tjera të banuara me shqiptarë ndodhte fenomeni i stigmatizimit, i konservimit të vlerave të trashëguara nga PerandoriaOtomane. Siç do shprehej mendimtari dhe politikani injohur shqiptar z. Arbën Xhaferi: “Strategët serbë nuk kënaqeshin vetëm me ndarje fizike, por atyre iu nevojitej edhe ndarja shpirtërore në mes të shqiptarëve”.Mbetja në kodin kulturor otoman, jo vetëm që krijonte bazë për krijimin e një identiteti të veçantë të shqiptarëve të detyruar të jetojnë në shtetin e sllavëve të jugut, por e përshpejtonte dhe e lehtësonte procesin e shpërnguljes së tyre në Turqi. Në këtë mes,rol të madh propagandistik luajtën pseudohoxhallarët,të cilët propagandonin largimin nga sundimi i krishter ëdhe gjetjen e prehjes në gjirin e shtetit të myslimanëve,siç cilësohej në atë kohë Turqia.

 

KOMUNIKIMI INTRA- ETNIK 

 Kur flitet për cilësinë e komunikimit intra- etnik(relacionet brenda një kombi të njëjtë) duhet patjetër të merren parasysh faktorët historikë, që krijuan dhunshëm trajektore të ndryshme të degdisjes të pjesëve tënjë kombi të njëjtë.Faktori tjetër që krijoi rrethana të ndryshme tëzhvillimit të identitetit kombëtar të shqiptarëve është ai i interesave gjeostrategjike dhe ideologjike .

Në Luftën e Dytë Botërore për interesa gjeostrategjike që për bazë e kishin interesin ideologjik u vendos që habitusi i shqiptarëve sërish të ndahet në dysh, ashtu siç ndodhi pas Luftës së Parë Botërore. Në këtë kontekst vazhdoi procesi i inkulturimit paralelisht me atë të akulturimit ,po tashmë mbi baza ideologjike.

Në Shqipëri u instalua një regjim komunist, ndërkaq në Jugosllavi ai revizionist, që vetvetiu i vendosi këto dy shtete dhe rrjedhimisht edhe banorët e tyre në relacione antagoniste.

I gjithë ky proces,përveç efekteve të ndryshme, falë idealizmit romantiktë shqiptarëve të Jugosllavisë pati për pasojë idealizimin e situatës në Shqipëri.Shqiptarët e Jugosllavisë së atëhershme, duke iikur identifikimit me ideologjinë asimiluese jugosllave,duke i ikur Titos u hodhën në prehrin e Enver Hoxhës,duke pretenduar se zgjodhën opsionin kombëtar, oseatë”: një gjak, një komb. Sot përkundër regjimit të egër,totalitar komunist të Enver Hoxhës mbi vetë popullinshqiptar, në Kosovë dhe në vise të tjera figura e diktatorit Hoxha dhe roli i tij ende perceptohen me ngjyrimeromantike. Natyrisht se këto perceptime, këto përvojatë ndryshme historike krijojnë vështirësi në komuni-kimet e brendshme shqiptare.

Në këtë kontekst kamparasysh dy anët e medaljes: të shqiptarëve që kanëvuajtur në regjimin e diktatorit Hoxha dhe të pjesëstjetër të kombit që kanë vuajtur nga terrori i paparë sllav.Ta ilustrojmë: Të gjithë jemi të vetëdijshëm që shënimet e pervjetoreve të diktatorit në Kosovë, jo vetëm që nuk është pritur mirë nga shqiptarët në Shqipëri, por madje mund të them se mbetet e paperceptueshmepër ta. Shtrohet pyetja a nuk është një shembull që verifikon ngërçin e komunikimit normal mes shqiptarëve?.Besoj se po. Duhet të pranojmë se ne si komb ende e mbartim sëmundjen e së kaluarës si në kuptimin ideologjik ashtu edhe në atë kulturor. Mund të them se akoma jemi pengje të gabimeve të së kaluarës. Por, jo vetëm kaq. Ne ende nuk kemi gjetur atë rrugën, për një të ar-dhme të përbashkët dhe të shëndetshme.

Ndarja e ngadalshme, me hezitime nga kodiotoman gjatë periudhës së ngrysjes së kësaj perando-rie, mbetja e gjysmës së popullit jashtë kufijve të shtetit shqiptar, dhuna sistematike që është ushtruar mbi ta,dorëzimi i plotë i Shqipërisë ndaj ideologjisë komu-niste krijuan rrethana dhe mundësi të favorshme përndërtimin e identiteteve të ndryshme etnike.

 Mirëpo,ky proces nuk përfundoi në këtë drejtim falë repre-sionit sistematik të shtetit jugosllav, që nxiti procesine idealizimit të kodit kombëtar, rrjedhimisht edhe tëvetë shtetit shqiptar. Mirëpo ky idealizim u manifestuavetëm në rrafshin simbolik.

 

KRIJIMI I RELACIONEVE TË NJËMENDËTA KOMUNIKUESE

 

 Tashmë është koha që të krijohen relacione të njëmendëta komunikuese Brenda hapesirave te kombit. Rrënimi i komunizmit nxorri në shesh të gjitha dëmet që procesi historik ua imponoi shqiptarëve në relacionet intra-etnike. Shqipëria e idealizuar përfundoi në anarki në fillim të viteve 90-të, ndërkaq idealizimi i burrërisë së kosovarëve u tregua në sytë e shqiptarëve të Shqipërisësi mit i gabuar. Për rrjedhojë filloi procesi i theksimit të dallimeve dhe i zvetënimit të asaj që është e përbashkët. Ky është një proces i natyrshëm.

Një popull i njëjtë që ka qenë i privuar nga komunikimi normal, patjetër që ka pasur përvoja të ndryshme dhe në varshmëri nga ato edhe vlerësime të ndryshme për të njëjtin fenomen, qoftë kur vlerësohen proceset apo personazhet historike, qoftë për zhvillimit konkrete aktuale.

Këto fenomene ndodhin edhe te popujt shumë më të zhvilluar që dikur kanë patur shtet dhe sistem të njëjtë të vlerave. P.sh pas Luftës së Dytë Boterore shteti gjerman u nda në dysh, pas një përvoje ndarje prej katër dekadash, ky popull edhe pas bashkimit , megjithëse shpenzoi me qindra miliarda euro ka ende probleme në komunikimin e brendshëm. Por shteti gjerman vazhdon të investojë financiarisht për ndërtimin e infrastrukturës së përbashkët, krijon komisione me specialistë kompetentë për respektimi ne gjuhës standarde gjermane, etj.

Ndërkaq, këtu tek ne këto fenomene që ndiko-jnë negativisht në humbjen e identitetit të përbashkët zhvillohen lirshëm pa ndërhyrje të institucioneveshtetërore, apo pa kanalizim të këtij procesi nga anae elitës intelektuale dhe politike gjithëshqiptare. Disa predikues të feve të ndryshme veprojnë jashtë intere-save zyrtare, ka gazetarë që përdorin një gjuhë private(familjare) që bie ndesh me gjuhën standarde, një pjesëe krijimtarisë muzikore nuk ka fare kritere (shundi).

Nëse kundërshtarët e popullit shqiptar kanëhartuar elaborate për ndryshim të identitetit të tij ,apo shfarosje të shqiptarëve, vetë shqiptarët ende nuk kanë hartuar elaborate për mbrojtjen e identitetit tëpërbashkët. Shqiptarët nuk kanë arritur sot e kësajdite atë që popujt e Ballkanit e bënë në Luftën e Parë Botërore që ta shtetëzojnë, ta institucionalizojnë na-cionalizmin e tyre. Në vend të kësaj, ne kemi iniciativa individuale të krijuesve të ndryshëm në rrafshin eletërsisë , të krijimtarisë muzikore, të sportit etj, që nukjanë të mjaftueshme për të krijuar hallkat e mirëfillta të frymimit të përbashkët kombëtar.

Shtrohet pyetja a do të jenë këto energji tëmjaftueshme që t’i kompensojnë ndarjet administra-tive që ekzistojnë mes shqiptarëve? Mendoj se jo. Nësegjatë periudhës së sundimit otoman jetonim brendanjë sistemi të sundimit të huaj, nëse gjatë krijimit tështetit shqiptar dhe atij jugosllav jetonim të ndarëkryesisht në dy shtete, sot në periudhën e ngadhën-jimit të demokracisë , të shthurjes së Jugosllavisë, tëshpalljes së pavarësisë së Kosovës jemi të detyruar qëtë jetojmë në territoret tona autoktone etnike, por tëndarë në pesë administrata të ndryshme shtetërore:në Shqipëri, në Kosovë, në Mal të Zi, në Maqedoni dhenë Serbinë e Jugut. Këto ndarje administrative krijojnëvështirësi shtesë në proceset e përfundimit të krijimit të identitetit të përbashkët kombëtar.Krahas ndarjes në baza fetare që gjithnjë e më tepër do të ushtrojnë presionin mbi identitetin e për-bashkët kombëtar, ndarjet administrative do të vazh-dojnë të rrënojnë edhe indin e vetëm që i ka lidhurkudo shqiptarët mes tyre: gjuha standarde. Sic dihet,pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës nisi procesi I kodifikimit të shtetit me simbole jo kombëtare, natyrshëm

Kosovës iu imponuan kode jo kombëtare identifikuese, flamuri i ri, stema dhe himni. A do ta kapë ky puririkim nga elementët kombëtare edhe gjuhën standarde shqipe atje, kjo mbetet të shihet. Por diçka është e sigurt: si asnjëherë më parënë Kosovë po normalizohet përdorimi i të folmevelokale që e rrënojnë standardin e pranuar gjuhësor. Ky mosrespektim i standardit, ndonëse bëhet pa një plan,megjithatë zbulon një të metë të madhe të sistemit. Nuk ekziston vetëdija për rëndësinë unifikuese të gjuhës standarde shqipe.

Nëse faktori ndërkombëtar e “pastroi” identitetin shtetëror të Kosovës nga simbolet kombëtare,atëherë menefregizmi i bartësve të shtetit kosovar paknga pak e rrënojnë atë faktor ndërlidhës që i bashkontë gjithë shqiptarët, që është gjuha.Aktualisht disa faktorë janë kundër nacional-izmit shqiptar apo kundër identitetit të përbashkët:insistimet që shteti i Kosovës të mos identifikohet me elementin shqiptar dhe menefregizmi i elitës politikerreth këtyre proceseve rrënuese. Këto tendenca nukmund të ndalen vetvetiu, as me iniciativa individualetë krijuesve të ndryshëm , apo veprimtarëve publike, asme komente gazetareske, por me projekte shtetëroreqë do të krijojnë infrastrukturë të përbashkët në funk-sion të mbrojtjes së identitetit të përbashkët, ku ruajtjadhe kultivimi i standardit të përbashkët gjuhësor zënjë vend kulmor.

 

DY FJALË PËR INTEGRIMINDHE SISTEMIN E VLERAVE

Njëra nga fjalët më të keqpërdorura që tashmëe ka humbur domethënien e vet është nocioni i in-tegrimit. Integrimi shpeshherë nënkupton projektet ehumbjes së identitetit përkatësisht të asimilimit, sido-mos kur bëhet fjalë për shqiptarët që jetojnë në sistemetë huaja.

Ndërkaq integrimet brenda llojit kanë nevojëpër institucione që prodhojnë vlera, me të cilat pak nga pak fillon të identifikohet gjenerata e re. Këtë rol,në mungesë të projekteve shtetërore vetvetiu kanë filluar ta marrin televizionet private shqiptare, që prod-hojnë program cilësor të mëvetësishëm, ose të huazuar,por të përpunuar në gjuhën shqipe.

Në të gjitha viset shqiptare këto programe ndiqen me interesim të madh,sidomos nga fëmijët, të cilët janë në gjendje të thithinnektarin e vlerave që ngërthejnë këto programe. Mirëpo këto ndikime nuk do të mjaftojnë nëse shtetet shqiptarenuk do të unifikojnë rrënimin tonë të përbashkët për tëkaluarën dhe projektimin e ardhmërisë së përbashkët.

Duhet patur parasysh kontrollimi i elementëve përçarëssiç janë integralizmat fetarë, rikthimi në të folmet di-alektore, theksimi i interesave krahinore , dominimi ikursit përçarës të partive politike, etj.

Kundër këtyre faktorëve duhet vepruar me koncepte bashkëkohore,siç është shekullarizimi , ritheksimi i frymës atdhe-tare të rilindësve tanë, shquarja e elementëve që nabashkojnë, siç është gjuha standarde, prejardhja, histo-ria dhe aspiratat e përbashkëta. Në këtë kuptim, nëse dëshirojmë të tejkalojmë fazën e ngërçit komunikues,të fragmetarizimit të brendshëm duhet të zbatojmënë mënyrë të pakushtëzuar gjuhën standarde, ashtusiç bëjnë popujt modernë: anglo–saksonë, frankofonë,gjermanofonë etj.