VALBONA KARANXHA: RËNDËSIA E VLERAVE NË KRIJIMIN E SHTETIT-KOMB

Në serinë e artikujve lidhur me krijimin e shtetit-komb të përbërë nga shqiptarët  janë përmendur faktorë të shumtë që ndihmojnë apo pengojnë në bashkimin kombëtar. Secili nga ato është trajtuar me kujdes, vëmëndje dhe konsiderate. Në të njëjtën frymë, nuk është lënë pa u përmëndur dhe analizimi i sistemit të vlerave kombëtare  të etnicitetit shqiptar në shekuj dhe faktorët socio-politik që ndikuan në krijimin dhe zbehjen më vonë të tyre.

Pengesat e brëndëshme në krijimin e shtetit-komb mund të jenë mungesa e një vizioni të përbashkët, mungesa e një force të përbashkët politike e cila do ndërmarrë procesin në dorë, mungesa e një lidërshipi  qeveritar të aftë në të dyja entitetet politike, si Shqipëria  ashtu dhe Kosova. Deri tani përpjekje dhe përkushtim më serioz ka nga ana e Republikës së Kosovës.  Pa u ndalur në forcat politike në Shqipëri me një ideologji te ngjajshme si ajo e Levizjes Vetvendosje (VV), mund të them se duke i krahasuar, VV është tejet e organizuar, e qartë në vizionin e saj, në strategjitë dhe kryerjen e misionit.

Në Shqipëri  kushtet  janë të tilla që një forcë e re politike me synimin “bashkim kombëtar” nuk mund të “Ngrihet” tani për tani për shkak të faktorëve të brëndëshëm.  Disa nga këto faktorë janë gadishmëria, të qënit të motivuar në një cështje të tillë. Me një fjalë populli nuk është gati të prodhoj një forcë e cila do përfaqsoj një ideologji të qartë shtet-komb formuese. Pra, pytja vertitet nga vërtitet dhe del tek predispozicioni i popullit brënda territorit të Shqipërisë. Përse populli shqiptar, (ai brënda territorit të Shqipërisë) është hezitues për të krijuar ose përkrahur një forcë të tillë kombëtariste?

Nga anlizat  e mëparshme që janë bërë në këtë spekter,  rezulton se midis faktorëve të tjerë për krijimin e shtetit-komb shqiptar është mungesa e nje sistemi vlerash kombetare. Këto vlera nuk janë të qënit thjesht patriot. Po ashtu, flamuri shqiptar në shtëpi  është vetëm një nga vlerat kombëtare. Manifestimet dhe festimet me karakter patriotik  janë një fraksion i vogël i vlerave kombëtare. Vlerat kombëtare në veten e tyre janë një sistem mjaft i gjërë i cili e ka bazën në vlerat e shoqërisë shqiptare kudo që ndodhet.  Dhe vetëm kur populli të krijoj një sistem  të tillë, nevoja e të cilit është jetike, atëherë dialogu i shtet-kombit do jetë aktual dhe frytdhënës. Deri atëherë ka mjaft pune për të bërë.

Sistemi i vlerave në përgjithësi

Për një komb  të jetojë në harmoni duhet të ketë në bazë të tij një sistem të konsoliduar vlerash të cilat janë primare në identifikimin e kombit si njësi sociale, politike dhe kulturore. Në shoqëri të ndryshme në epoka të caktuara  ngritjen e sistemin e vlerave e ka marë përsipër  kleri në emer te fesë apo besimit fetar. Sot për shëmbull, në pjesën e shoqërisë amerikane te nivelit të ulët ekonomik, shumë nga  pjestarët e saj i janë kthyer fesë dhe mësimeve biblike për restauriminin e vlerave morale, shoqërore dhe kulturore.  Madje, njerëz të cilët kanë një njohuri të thellë në Bibël japim mësimet e saj për të burgosurit ordiner. Kynë fakt nuk është i përgjithshëm por vihet re tek individë të cilët kanë pasur histori droge, prostitucioni, vesi, vjedhje, krimi dhe përndjekje nga organet ligjore.

Pjesmarrja aktive familjare në  rivendosjen e vlerave është një lloj kontrate individuale ose e një grupi të vogël shoqëror e cila premton një ngritje të statusit shoqëror, të paktën në planin moral. Kjo kontratë është shkëmbim i vlerave për një jetë më të denjë, me të përmbushur më të respektuar. Pra edhe pse financiarisht asnjë gjë nuk ndryshon, këta individe kërkojnë një kuptim në jetën e tyre dhe atë e gjejne në vendosjen e vlerave.

Këto që përmënda më lartë janë vendosja e standarteve  në plan individual dhe skenari është krejt i ndryshëm nga një vlerat tona kombëtare. Ky skenar vetëm ilustron fuqinë e vlerave në jetën e dikujt. Në qoftëse të sipërpërmëndurit kan humbur ose nuk janë edukuar me vlera në një moment të rëndësishëm të jetës, atëherë  dikur dhe diku, në rast krize morale, financiare, shoqërore e kanë kuptuar rëndësinë e tyre dhe lidhjen e ngushtë që ka sistemi i vlerave me gjëndjen shpirtërore dhe statusin shoqëror.

Kur vijmë tek cështja jonë, shqiptarët si komb kanë nevojë për vlera të një natyre tjetër. Ato janë vlera kolektive kombëtare me bosht në atë që është etnike shqiptare. Pra, përpos vlerave individuale familjare, shqiptarët kanë nevojë të kultivojnë vlerat e përbashkëta kombëtare.

Por problemi qëndron se vlerat nuk janë një list detyrash personale, në plan individual dhe kolektiv të cilave i referohemi për të vendosur se cfarë është mirë apo keq.  Aq më tepër, njerzit nuk janë të detyruar të ndjekin vlerat pasi ato nuk janë ligje të shkruara; nuk penalizohet njëri fizikisht për mos respektimin e vlerave.  Sistemi i vlerave që kemi të bëjmë këtu, në këtë diskurs  është specifik për kontekstin tonë kombëtar; ajo që mungon tani për tani.

Sistemi i vlerave ndryshon nga kultura në kulturë. Struktura shoqërore loz një rol në ndërtimin dhe vendosjen e ketyre vlerave. Zakonisht (jo përgjithsisht) vlerat janë më të zbehta ne skajet e shoqerisë, dhe më të dukshmë në strukturën e mesit të saj. Faktikisht, në strukturën e mesit janë klasa si intelektuale, nënpunësit, shtresat e mesme, etj. Ndrërsa në tejskajet, për arsye të interesave imediate vlerat pak a shume zevendësohen me interesa të tjera sic është shumëzimi i kapitalit në shtresat e pasura, dhe nevoja për të mbijetuar në të varfërin e dukshëm (visible poor).

Po ta marrim këtë lloj teorie në kontekstin shqiptar, pa u futur në historikun  se  ku , kur dhe si i humbëm vlerat, vëmë re se shoqëria shqiptare është tejet e polarizuar. Por megjithatë të treja klasat janë të dukshme. Në dy skajet e shoqërisë interesi për ndërtimin e një sistemi vlerash është shumë i vogël, ndërsa  në shtresën e mesme pëprepjekjet për vendosje vlerash dhe aplikimin e tyre në praktikë dhe jetë janë të pamohueshme, ato janë të pranishme qoftë edhe të artikulluara.

Vlera familjare

Sistemi i vlerave ka gjithashtu nën-sistemet e veta. Për shëmbull, vlerat morale, familjare janë një nën-sistem më vete i cili ka për synim të edukoj fëmijët me dashurin prindërore, vllazërore, rëndësinë e familjes, respektin për të moshuarit, respektin për institucionin e martesës, respektin bashkëshortor dhe besnikërinë bashkëshortore e kështu me rradhe. Përgjegjse për kultivimin e vlerave familjare është familja, institucionet fetare (në qoftese familja është praktikuese)  dhe deri diku shkolla.

Vlerat shoqërore

Janë ato vlera të cilat janë në bazë të shoqërisë dhe janë përgjegjse për të krijuar  identitetin social me vecoritë kombëtare. Janë ato vlera në baze të të cilës funksionon shoqëria dhe si dallojnë pjestarët e saj midis shoqërive të tjera. Në vlerat shoqërore hynë toleranca për të gjitha shtresat, bindjet,  fetë. Në vlerat shoqërore hynë integriteti, kooperimi, respekti, dashuria për komunitetin; qënia qytetar model, dashuria  ndaj tjetrit dhe ndaj pronës se tjetrit. Në vlerat shoqërore hyn zgjidhja dhe hapja e djalogut në vend të konfliktit; vet-disiplina, respekti ndaj pronës së përbashket;  të jetuarit në paqe dhe harmoni në të njëjtin komunitet. Vlerën shoqërore e perbën gjithashtu respektimi i ligjit në cdo aspekt.  Të gjitha këto vlera ndërtohen në bazë të një ndërgjegje kolektive dhe kultivohen që në femijeri, në qelizën më elementare të shoqërisë sic është familja dhe duke vazdhuar në struktura kolektive sic është puna, shkolla etj.

Këto lloj vlerash u bastarduan dhe dolën nga natyra e shoqërisë me vendosjen e rregjimit mono-komunist. Sic e kam thënë më pëpara shoqëria u kthye në një shoqëri hibrid, eksperimentale me koncepte të huazuara. Vlerat qe u vendosën i përkisnin një sistemi i cili kishte primar një ideologji dhe jo kapitalin kulturor bashkë me faktorin  human. Për shëmbull, shoqëria u manipulua të ve primare partinë politike dhe udheheqjen e saj. Gabime quheshin devijime nga vija politike. Po kështu edhe vlerat atdhetare u zevëndësuan nga ato komuniste. Do me thënë të ishe atdhetar do të thoshte të doje partinë, dhe udheqësit e saj. Gjatë sistemit monist, krimet e pasionit nuk përbënin statistika të ndjeshme, jo sepse popullsia kishte vlera të forta shoqërore  por presioni ishte shumë i madh në planin politik dhe vlerat shoqërore ishin zevendësuar nga ato politike. Humbja e vlerave shoqërore po edhe atyre morale  shpeshherë i dedikoheshe devijimit nga ideologjia politike.

Vlerat Kombëtare

Vlerat kombëtare munguan për shtatëdhjet  vjet në Shqipëri, ose në qoftëse nuk munguan atëherë ishin të cunguara. Ku mund të gjehen vlerat kombëtare dhe si mund të instalohen ato? Thjeshtë. Për të rivëndosur dhe përcaktuar vlerat kombëtare shqiptare mjafton te rikthehesh tek ata patriot që i vendosën dhe besuan në këto vlera. Ne si komb mund t’i adoptojme për momentin dhe situatën në të cilën jetojmë.  Patriotët shqiptarë të cilët luftuan për ndërtimin  e një mentaliteti shqiptar në baza patriotike dhe atdhedashurie janë të panumërt dhe aktiviteti i tyre daton që prej 150 vjetësh, me përpjekjet për krijimin e shtet-kombit shqiptar. Vlerat patriotike egsistojë  tek cdo shqiptar dhe shoqëria duhet të luftojë për t’i nxjerr ato në pah.  Këto lloj vlerash patriotike, kombëtare nuk kanë munguar ndonjëherë, modele janë paraqitur edhe më përpara, individë apo grupe modeste politikë po i artikullojnë edhe sot i kanë vënë në programet e tyre.  Sfida qëndron në kultivimin e tyre në shkallë të gjërë. Vlerat patriotike nuk janë aspakt koncept abstrakt. Ajo që është në boshtin e vlerave patriotike është cdo gje që është në vlerat shoqërore familjare duke i shtuar  dashurinë për atë që është shqiptare.

Po të kthehemi në realitetin shqiptar përvec vlerave shoqëria ka krijuar antivlerat familjare, antivlerat shoqërore, dhe antivlerat kombëtare. Kjo është e pamohueshme. Në periudhën e tranzicionit antivlerat janë konsoliduar dhe sic e shpjegon Dr. Shenasi Rama  kanë krijuar “të keqen” e cila ka hyrë në palcë të shoqërisë, politikës dhe familjes. Dramat familjare janë kronike e perditshme në lajmet, kështu që është komplet e panevojshme të ndalesh për të ilustruar detajisht.  Në shoqëri, vet hapja e shoqatave për drejtësi civile dëshmon se e keqja është bërë pjesë e shoqërise dhe e ka deformuar ose transformuar ate me anë te krimit dhe të vesit. Në politikë korrupsioni ka shkatërruar atë që është pasuri e përbashkët. Vjedhja ndaj vet popullit e ka kthyer klasën politike në armike të kombit shqiptar.

Në këtë pamje të erret lind pyetja. A do mund t’i restaurojmë sistemin e vlerave? Keto tre struktura, familja, shoqëria,  atdheu dhe vlerat që vijnë bashke me to duhet të jenë në sinkronizim dhe në harmoni. Është shumë e vështirë të japësh një përgjigje pozitive kësaj pyetje duke parë realitetin që jemi dhe antivlerat që janë krijuar kanë efekt shumë negativ në edukimin e brezit të ri. Megjithatë, në analizën e strukturës shoqërore që bëra më lartë, baza e rivendosjes së vlerave duhet të filloj tek dhe nga shtresa e mesme, intelektuale, nenpunës, zanatcinjtë,  femijët e të cilëve po rriten dhe frekuentojne shkolla të mesme, të larta; nga familjet të cilat mbështesin një sistem vlerash . Ky duhet të jetë fillimi i mbarë për kultiviminm e dashurisë të asaj që është me vlerë dhe shqiptare.

VALBONA KARANXHA: PERSPEKTIVA E PARTISE SOCIALISTE MBI ÇËSHTJEN SHQIPTARE

Retorika kombëtariste është nxehur së fundmi dhe secili nga ne është i lejuar të jap opinionin e vet pavarësisht se ku qëndron në këtë problem.  Në fund të fundit, të gjithë “dakordohemi” që diskursi  kombëtarist tani për tani ngelet në ajër përderisa nuk mbështetet në mënyrë zyrtare nga qeveritë përkatse. Nga konstatimet, duket se nuk do kemi ndonjë zhvillim të ndjeshëm në këtë temë për katër vitet që vijojnë bazuar në atë që Partia Socialiste përmban në programin e saj. Megjithëse, nuk mund të pretendosh të gjykosh pushtetin e ri të Ramës me kabinetin e tij që pritet të krijoj në shtator, sepse nuk do ishte e drejtë. Sido dhe kushdo qofshin këta individë të cilët do marrin në dore zbatimin e Rilindjes i duhet dhënë kohë përpara se të gjykohen ose vlerësohen për punën e tyre, por, në të njëjtën kohë dua të ve në dukje se në programin Për një Rilindje Shqiptare çështja e Kosovës është përmëndur në një nivel “Play it safe”, ose luaj pa rrezikuar. Edi Rama e anashkalon çështjen e Kosovës, i shkon rreth e rrotull, e trajton shumë ëmbël në periferi të problemit, por si çështje, e lë komplet pa solucion,  ose e le në hava.

Para disa kohësh, në blogun Rrethi i Ferrit dhe në http://www.fshad.com botova artikullin në të cilin trajtoja çështjen e kombëtarizmit drejt krijimit të shtetit komb. Sot vendosa të shoh se ku qëndron Edi Rama në programin e tij përderisa i përket kësaj çështje. Në artikullin tim shkruaja se disa nga rrugët dhe fillesat drejt bashkimit dhe krijimit të shtetit komb ishte edhe bashkëpunimi arsimor, ekonomik, unifikimi i kurikulumit gjuhesor etj. Nuk mund të them që nuk u befasova kur i pash në Rilindjen të artikuluara shumë bukur, dhe disa nga pikat që unë i sugjeroja ishin aty, madje programi kalonte më në detajim. Por i parë në spektrin e një programi të një force politike në Shqipëri  e cila përfaqson pothuajse gjysmen e shqiptareve brënda territorit të Shqipërisë, shumë të cilët kanë ndjenja të forta për çështjen e Kosovës, i mungon thelbi, objektivi dhe qëllimi final. Çështja e Kosovës në program është e paraqitur në një formë dhe frymë e bashkëpunimit miqsor. Me thelb nënkuptoj arsyen përse po kërkojmë bashkëpunim me Kosovën në fushat e përmëndura më sipër, ku duam të arrijmë me anën e bashkëpunimit?
Përse është reduktuar çështja shqiptare vetëm në një bashkëpunim miqsor? Cili është vizioni ynë për Kosovën dhe si do ta përmbushim këtë vizion? Pra Rilindja nuk i jep përgjigje këtyre pyetjeve.

Faktikisht, Edi Rama, nuk e ka në axhendë problemin e bashkimit kombetar sepse Rilindja është e bazuar në parime të tjera, atë të integrimit të vendit në socialisten dhe familjen Europiane. Problemi i Kosovës në Rilindje është kornizuar në bashkëpunim dilpomatik, ndërkombëtar, arsimor, edukativ dhe ekonomik. Hartuesit e Rilindjes për çështjen kombëtare janë mjaftuar me hartimin e një protokolli i cili do vihet në zbatim në vitet në vazhdim. Sipas kësaj platforme,  Kosova konsiderohet si “Partner strategjik dhe aleat”.  Në thelb,  Rilindja është formuluar në formë të tillë që krijon një kufi  ose një hendek midis Shqipërisë dhe Kosovës i cili nuk mund të kalohet përderisa është i artikuluar në këtë mënyrë në programin e PS. Ky hendek i ka fillesat pikërisht tek mungesa e viziont te PS dhe Edi Ramës përsa i përket çështjes se bashkimit kombëtar.

Për një studjues që merret me shkrirje strukturash apo sistemesh, dhe reforma të këtij kalibri, por edhe per një lexues të thjeshte nuk do shumë mënd për t’u kuptuar që këto nuk janë veçse procese të thjeshta protokollore midis dy vendeve fqinjë te cilet flasin një gjuhë.

Të gjitha pikat që parashtrohen në Rilindje janë pozitive, por jo të mjaftueshme nga një qeveri shqiptare e cila ka përgjegjsi morale për shqiptarët kudo që janë, dhe aq më tepër në një zonë të nxehtë Ballkanike siç është Kosova.

Më lart përmenda që Edi Rama loz pa rrezikuar me kartën nacionaliste. Kjo kartë do të zemëronte shumë po nuk u luajt siç duhet. Por, po diti Rama ta kanalizojë me diplomaci atje ku duhet, asnjë lider nuk mund të kritikohet për bashkimin shpirtëror të kombit të vet, të paktën në një shoqëri demokratike. Duke u nisur në modelin e lidërshipit të tij, por gjithashtu edhe vizionin qe Rama ka për kombin, kjo as nuk mund të pretendohet. Rama nuk është në gjëndje ta loz kartën e kombëtarizmit me mënçuri, për shkak të shumë faktorëve në politikën e brëndëhme dhe të jashtme. Për më tepër, Edi Rama ne Rilindje nuk e shikon kombin shqiptar si një, por vazhdon me mëndesine e pushteteve para-ardhëse. Duke mos u artikuluar fare në program, Rama shënon pikë në arenën ndërkomëtare dhe mban në kontroll tensionin që mund të shkaktohet ose që u shkaktua me Kreshnik Spahiun.

Ku qëndron PS në realitet?

Në fakt, unë e kam përmendur që diku duhet filluar dhe çdo hap përpara na ndihmon në unifikim shpirtëror si komb, por në qoftëse ne punojmë pa një objektiv në mëndje asnjë nga keto fillesa nuk do ketë vlerë sepse nuk mbështeten në një qëllim final. Pavaresisht se premtimet në Rilindje janë të shumta ato janë vetëm kontur i asaj që duhet të jetë thelbi. T’i vish anash këtij problemi pa pasur një qëllim përfundimtar është rrugë pa krye është konfuze si për popullin tonë ashtu dhe për popullin e Kosovës; në fund të fundit janë përpjekje të cilat nuk gratifikohen dhe finalizohen.

Prioritet e PS në politikën ndërkombëtare dhe rreziku i Kosovës.

PS angazhohet për ndjekjen e një politike ndërkombëtare korrekte, respektuese ndaj pikave përkatse të cilat do mundësojnë vëndin për marrjen e statusit të kandidatit me qëllim që më vonë te hyjmë në BE. Madje, në të theksohet që Shqipëria do ndjek modelin e Kroacisë e cila ka bërë arritje substanciale në njëzet vjetët e fundit. Rilindja nuk merr parasysh një sërë faktorësh të cilët e bëjnë Kroacinë shumë ndryshe nga Shqipëria. Këto faktorë janë, lufta për pavarsësi e cila pavaresisht se mund të kishte efekt negativ në çdo aspekt, bashkoi popullin kroat drejt ndërtimit të vendit me një qëllim “Rimbëkëmbjen e tij”. E dyta, Kroacia ka një një popullate prej 4.5 milion banorë të cilët banojnë brënda Republikës së Kroacisë, ku 90% janë kombësi kroate,  një pakicë serbe prej 5% dhe rejdhimisht pakica të tjera të vogla. Ndërsa shqiptarët janë komb i ndarë në shumë zona, treva, rrajone, dy më të medhat janë përkatsisht në Kosovë dhe në Shqipëri.

Për mos t’u futur shumë në aspektin ekonomik të Kroacisë dhe Shqipërisë sepse është e pamundur të mbulohet në këtë artikull, mund të thuhet se plani i PS për t’u futur në BE është primar dhe nuk përfshin bashkimin kombëtar. Thjesht, përpjekjet për futjen e Shqipërisë në BE janë komplet të shkëputura nga Kosova. Pa e komplikuar më shumë çështjen, Rama është i mahnitur mbas nocionit të Europës, bashkangjitjes ndaj saj, dhe Kosova nuk konsiderohet primare tani për tani sepse “kimetin” nuk do t’ja shoh së shpejti por në një të ardhme të largët, në qoftëse do t’ja shoh ndonjëherë.

Domosdoshmëria e një force politike midis Shqipërisë dhe Kosovës

Detyra e Shqipërise dhe përgjegjsia që ka ajo ndaj Kosovës është e nje rëndësie të veçantë. Tani për tani, duke marrë në konsideratë problemet që Kosova ka me sovranitetin e saj dhe lidërshipin mjaft të dobët për t’i përballuar këto probleme, nivelet e larta të korrupsionit, çështjet e luftëtarëve te UCK dhe orvatjet e diplomacisë serbe për të moslejuar krijimin e shtetit sovran të Kosovës, përgjegjsia rritet katerciperisht. Nuk ka kurfarë garancie që Kosova të mbijetoj si shtet, madje as nuk dihet se çfarë lloj shteti do jetë Kosova në vitet që vijojnë, ke do përfaqsoj, nje komb të konsoliduar shqiptar, apo komunitete  të ndryshme. Pra struktura e Kosovës tani për tani nuk është e qartë.

Rreziku qëndron se Sërbia di të manipuloj kartën e të drejtave shoqërore të pakicave që  kushdo shoqëri demokratike nuk do t’i kundërshtonte sepse lidhet me të drejat e njeriut. Por të gjithë jemi të bindur për qëllimiet që Sërbia ka pas kësaj. Me krijimin e një shteti komunitetesh, krijohen xhepa me komunitete të ndryshme, në vënd të një shteti-komb shqiptar. Normalisht, çdo etnicitet kudo qe është duhet respektuar dhe dhënë mundësia funksiojoj brënda kontureve të veta, i barabartë në oportunitetet e dhëna, dhe të shpreh i lirshem identitetin kombëtar, por çështja e krijimit të këtyre komunistetve brënda Kosovës, behet në kurriz të sovranitetit të saj sepse nuk ka standarte të përcaktuara. Kjo i hap rrug  krijimit e komuniteteve të panumërta dhe përfundimin e Kosovës së egsistuari si shtet me popullsi të konsoliduar shqiptare. Këta faktor duhet të shërbejnë për qeverinë Shqiptare si pike referimi për të hartuar një politikë bashkimi ndaj Kosovës dhe jo neglizhimi total.

Që të arrihet të krijohet një forcë ideo-politike nepërmjet Kosovës dhe Shqipërisë do duhen që të oranizohen kapacitet dhe të kanalizohen nëpër struktura. Koço Danaj, përmendi para disa ditësh rezultatet e disa sondazheve të cilat janë bërë në popullsi për një bashkim të mundëshëm kombëtar, dhe në të gjitha rezultonte se popullsia mbi 60% e dy shteteve e aprovon dhe kërkon bashimin kombëtar. Kjo përqindje ishte më e lartë në zona të caktuara, por për hatër të këtij artikulli unë po e marr 60%. Pavarësisht, se populli i sondazhaur mund të ketë prioritete të tjera politike, është pozitiv fakti që bashkimi kombëtar mbështetet. Ateherë, rruga drejt kristalizimit të këtyre forcave aktive për bashkim kombetar është çështje kohe.

Në vënd të përfundimit

Edi Rama ka një minimum katër vjeçar në qeveri dhe në qoftëse Edi Rama i qëndron programit të vet dhe premtimeve,  shanset janë që pushteti i tij do zgjas dhe katër vjet të tjera. Përsa i përket arenës ndërkombëtare, Edi Rama nuk ka reputacion të keq tani për tani, dhe kjo është pozitive. Siç e thashë nuk mund ta  gjykoj as Ramën as Rilindjen pa pasur disa indikues të cilët mund të maten, por edhe tani për tani nuk i është dhënë mundësia ende të tregoj veten. Si reformiste mund t’i sygjeroj se programet, politikat e brendëshme, jashtme dhe publike nuk mund të jenë statike, ato ndryshohen në rrugë e sipër, sidomos kur populli ushtron trysni për një problem. Modifikimet që mund t’i bëhen Rilindjes duhet të pasqyrojnë jo vetëm vullnetin e popullit por në të njëjtën kohë arritjen e qëllimit përfundimtar, përmbushjen e nevojave të tij. Bashkimi kombëtar është një përmbushje dëshire prandaj PS ka përgjegjsi për të. PS duhet të krijoj kushte të kaloj caqet e bashkëpunimit, të krijoj një vizion të qartë dhe të përbashkët në ndihmë të çështjes  duke punuar të përmbush atë.

VALBONA KARANXHA: ÇËSHTJA SHQIPTARE DHE KOMBËTARIZMI: DREJT KRIJIMIT TË SHTETIT-KOMB

Probleme gjeopolitike

Shumë herë janë kritikuar shqiptarët për shprehjen e dëshirës për të qenë një shtet-komb. Kritika vërshojnë nga të katër anët e globit sikur “larg qoftë” ne shqiptarët të shkojmë nëpër mëndje një ide të tillë. Deri më sot, asnjë nga organet ndërkomëtare nuk e zbavit idenë se një Shqipëri e bashkuar do sjell paqe dhe stabilitet në rajon. Shumë e shohin në të kundërtën, një Shqipëri e bashkuar do krijoj probleme. Pa u ndalur në anën administrative se si mund të ndodh ky bashkim, sepse të tjerë para meje e kan bërë me detajim, desha të theksoja edhe mungesën e vullnetit të të gjitha qeverive shqiptare dhe sidomos në shtatdhjetë vjetët e fundit për të paktën ta hedhur në tavolinë idenë ashtu siç bëri Albin Kurti dhe Kreshnik Spahiu.

Në një konferencë me Albin Kurtin në NY ku foli edhe ish Kreu i Misionit të Verifikimit të Kosovës,  Ambasadori dhe Diplomati Amerikan William Walker, më bëri përshtypje fjala e tij kur u prononcua. “Nuk e di të ardhmen e Kosoves përsa i përket bashkimit me Shqipërinë, por për një gjë jam i bindur, VV di dhe është e qartë se çfarë kërkon, gjë të cilën nuk ma kanë thënë asnjë nga zyrtarët dhe personalitet e Kosovës ndër vite”

Bashkimi politik dhe juridik me Kosovën është ndërmarrja më e rendësishme për kombin Shqiptar në histori. A jemi ca si vonë për këtë? Politikat e brëndshme dhe të jashtme preferojnë të çorodisin më shumë se sa të prononcohen për këtë problem sepse sipas tyre nacionalizmi është koncept i cili ndjell luftra. Padyshim! Nuk përjashtohet aspak kjo ndrojtje për hapjen e debatit të nacionalizmit. Ambicjet nacionaliste të Milloshevicit gati zhduken ethnicitete të tëra ne Ballkan duke përfshirë dhe shqiptarët e Kosovës.

Pra te tjerët kanë lënë shije të hidhur përsa i përket problemeve gjeopolitike në Ballkan. Por ajo që këto përfaqsi, organizata, apo institucione refuzojnë të dallojnë është ndryshimi midis ambicjeve territoriale dhe bashkimit paqsor të një kombi në dhe brënda territorit të vet.  Për shqiptarët, krijimi i  një shteti komb fillon me unifikimin kombëtar, pra bashkimin e trojeve Shqiptare. Kjo ide debatohet nga shume sidomos në epokën e globalizimit. Ideja që shteti-komb ka dalë jashtë mode qarkullon në rrethet e shkencave politike apo shoqërore. “Bota është e rrafshët”, thotë Thomas Friedman, dhe kjo nënkupton që epoka e globalizimit ka filluar. Friedman flet më shumë për teknologjinë dhe avancimet ne Kinë, Indi dhe Brazil si edhe rritjen e tyre si fuqi ndërkombëtare duke lënë të varur idenë se nesër do rafshohen dhe kufinjtë. Friedman, në fakt preokupohet për brezin  e ri amerikan i cili nuk duhet te bie në gjumë por të rrij syhapur të mos ja kalojnë kombet e tjera. Te tjere thonë që globalizimi do i jap fund shteteve-kombe. Por unë mendoj, jo kaq shpejt.

Gjeopolitika është koncept i nxehte dhe nuk ikën kollaj nga skena, për më tepër në kohën kur zonat e nxehta të globit janë ende të ngarkuara me pretendime territorjale dhe konflikte. Le ti kthehemi Ballkanit. Jo vetëm që ideja e globalizimit është shumë larg konceptimit nga fuqiptë politike të Ballkanit, por politikat ndërkombëtare të tij nuk mbështeten fare në kooperim dhe bashkëpunim ndër-qeveritar, por në djallëzi diplomatike, kush t’ja hedh njëri tjetrit, në shtirje, hipokrizi, në vendime paragjykuese të lojtarëve kryesor në Ballkan siç është Serbia dhe mbështetësit e saj.

Sot rreziku i Sërbisë është ende aktual. Pa asnjë dyshim,  Sërbia në qoftëse nuk lufton me armë, sot ajo lufton me mënyra diplomatike dhe manipulime. Albin Kurti thekson, “Trysnia ndaj qeverise serbe eshte e domosdoshme, sepse Serbia ka qëllime të fshehura dhe një gabim i vogel diplomatik qoftë edhe në përpilim marveshjesh, mund të kushtoj shumë”. Në realitet, rreziku i saj në  rajon nuk qëndron vetem në faktin se kërkon të aneksoj përsëri Kosovën. Rreziku qëndron në mentalitetin e Sërbisë e cila e e konsideron Kosovën plaçkë të vetën. Po t’i kthehemi traktatit të Londrës të 1913,  vëndet e Lidhjes Ballkanike, të shpallura fitimtare ndaj Perandorisë Otomane kerkuan shpërblim, si rrjedhoje Kosova i kaloi Sërbisë dhe pjesa tjetër ngelet histori. Pra, Sërbia, thjesht mendon se Kosova i përket si plaçkë e fituar në lojë bixhozi.

Por çështja e shqiptare nuk mund të zhduket kaq lehtësisht nga skena Ballkanike dhe ajo ndërkombetare. Në të janë të investuar kapital i jashtëzakonshëm njerzor, shoqëror dhe kulturor. Kështu që lënia e trojeve shqiptare jashtë kufinjve të Shqipërisë megjithëse u përpoq të zbehej nga kalimi i kohës, nuk mundi të harrohet. Çështja shqiptare më shumë se kurrë është bërë verbale sot nga të dy palët, si nga Kosova ashtu edhe nga Shqipëria paçka se jo në rrugë qeveritare, dialogu ka filluar.

Ceshtja shqiptare e lënë në harresë ndër vite.

Kjo ndërrmarje është aq komplekse sa edhe e vështirë dhe kërkon vullnet dhe vazhdimësi nga palët e interesuara në të. Historikisht, Kosova është lënë në harresë për një kohë mjaft të gjatë. Kështu mbas LDB (Luftes së Dytë Botërore), etja për pushtet absolut e lidërve shqiptarë në vite si Enver Hoxha, Sali Berisha apo Nano, anashkalon çështjen shqiptare. Kjo ndodh për disa arsye, por une po përmënd të mijat pasi çdonjëri e sheh në prizmin e vet. Mbas LDB, Hoxha nuk e preku fare problemin e Kosovës por ja la me mirëkuptim Titos dhe Republikes Federale te sapokrijuar Yugosllave. Përse i qëndroi Hoxha larg Kosovës për afro 40 vjet? Disa teza egsistojnë se Hoxha e shiti Kosovën, disa të tjera thonë ja la me dashje dhe mirëkuptim Yugosllavise. Neglizhenca e Hoxhës ndaj Kosovës ishte e lidhur me pamundesinë e tij për te dominuar atë. Kjo ndodhi për disa arsye.

E para, Enver Hoxha nuk do mund të mbante në kontroll absolut Kosovën edhe Shqipërinë, pasi Kosova në përgjithësi nuk ndante të njëjtën ideologji komuniste. Duke e ditur se kontrolli i Veriut të Shqipërisë i cili ndodhej pak a shumë në të njëjtin bosht ideologjik si Kosova ishte mjaft i vështirë,  Enveri e shihte të pamundur, dhe një dalje potenciale jasht kontrollit do të thoshte humbje e pushtetit komunist. Aktiviteti komunist i Enver Hoxhës shtrihej më teper brënda territorit të Shqipërisë, dhe për të mbajtur nën kontroll Kosovën, Hoxhës do t’i duhej një infrastukture me adekuate dhe e zhvilluar, një organizim më i mire administrativ, një ushtri më e madhe të cilën Hoxha nuk e kishte dhe nuk kishte mjete financiare ta bente menjehere pas luftës. Pra, Kosova ishte me teper kokçarje administrative e pakontrollueshme e cila mund vetëm t’i sillte probleme.

Hoxha dyshonte se në Shqipëri do krijoheshin dy fronte antikomuniste, Kosova dhe Veriu i vendit te cilat përbënin dhe pjesën më të madhe të tij. Megjithese, LDB teknikisht mbaroi në 1944,  në të vëretë lufta në Shqipëri mbaroi diku nga mesi apo fundi i viteve pesedhjet. Mund të thuhet  pa druajtje se zonat e Veriut luftuan ashpër për përmbysjen e pushtetit komunist duke përfshirë Mirditën, Puken, Malsinë ku kishin aktivitet intensiv grupet të cilat synonin të hidhnin pushtetin e Enver Hoxhës. Keto grupe Hoxha i quajti banda diversantësh, por në fakt organizimi i tyre vinte nga jashtë dhe mbështetja e tyre ishte vet populli. Ideja se grupe të tilla mund të lindnin në Kosovë, ishte e pakonceptueshme për Enverin, dhe jashtë mundesisë së tij për te mbytur revoltën antikomuniste.

E dyta, Enver Hoxha, mbas luftës se dytë boterore ju bashkangjit lindjes komuniste dhe preu çdo marrdhenie me përëndimin i cili edhe “mund” të përkrahte çështjen shqiptare, pasi Perëndimi nuk do deshironin daljen e Jugosllavisë dhe partneres të saj politike Rusisë në zonën e Mesdheut. Megjithëse këto janë hipoteza, është i qartë fakti që Hoxha nuk i dha mundësi vendit të kishte përkrahjen e Perëndimit,  gjë e cila ishte në dëm të vendit dhe kështu Kosova ishte një çështje e mbyllur njëherë e përgjithmonë.

E treta, Enver Hoxha nuk kishte pretendime kombëtariste, dhe aq më tepër patriotike. Megjithëse e kam përmendur që Enver Hoxha e bastardoi konceptin e marksizmit, i cili presupozohet te jete social, Hoxha përsëri ngelej në thelb komunist, pra Hoxha ishte për përbashkësi ideologjike. Duke qënë se  ideologjia e tij nuk i kapërceu dot kufinjtë në tokat shqiptare në Kosovë, atëherë Hoxha nuk kishte pse të ndërmerrte rrezikun dhe të luftonte për krijimin e një shteti-komb demokratik ku nuk i shpëtonte dot pluralizmit.

Qeveritë e tranzicionit dhe çështja shqiptare

Në 23 vitet e fundit, “mahnitja” e ndërkombëtarëve me Berishën përsa i përket çështjes kombëtare qëndron në faktin se Sali Berisha u përpoq të ruante paqen dhe stabilitet në rajon mbas 2005, pavarësisht se  nuk e preku fare çështjen e Kosovës, dhe kjo i vinte për shtat ndërkombëtareve të cilët nuk janë të pregatitur për një konflikt te ri Ballkanik.  Ashtu si Hoxha, edhe Berisha u kufizuan me pushtetin e tyre absolut brenda kufinjve të vendit. Por Berisha shkoi një hap më përpara se Hoxha, Berisha bëri premtime boshe se do të paiste të gjithe ata që kanë kombësi shqiptare me pashaporta. Kjo ishte një shashkë e cila hodhi tym dhe u qartësua menjëherë pasi u morr vesh se ishte vetëm një demagogji e Berishës për të fituar elektorat. Në thelb, megjithëse tingëllon mjaft pozitive nuk është asgjë përveçse të ngopësh një popull me lugë bosh kur në të vërtetë Berisha nuk ka kontribuar aq sa duhet për çështjen shqiptare.

Përpjekjet për drejtësi

Në përpjekjet per drejtësi, ajo çka ngjall dekurajim dhe pesimizem është fikja që ndërkombëtarët i bëjnë shkëndijës së kombëtarizmit tek shqiptarët. Eksperienca ka treguar se çka është kyçe është përqasja e problemit. Të jemi të bindur dhe të qartë, në këtë gjëndje që ndodhemi tani, po t’i  hyjmë një ndërmarrje të tillë nuk do kemi të gjithë popullin me vete pasi populli shqiptar është mjaft i përçarë ideologjikisht dhe jo të gjithë janë të mirinformuar apo njohin teorinë e shtetit-komb. Këtë e tregoi qartë zhgënjimi i Aleances Kuq e Zi në zgjedhjet e 2013, i cili kishte ideologji të përngjajshme me krijimin e shtetit komb. Madje, disa shqiptarë me pikpamje të majta nuk e përtypin fare këtë ide; ndërsa shqiptarë të tjerë janë të grimcuar siç shkruan Grid Rroji, në shumë drejtime; krahinore, ideologjike, partiake, etj. Por ka rëndësi që ajo shtresë që mbështet idenë e Shqipërisë shtet-komb të jetë e bindur në të dhe ta përqas me dinjitet, me llogjikë, me argumenta të pakontestueshëm, me rekomandime për të ardhmen, me modernizëm, duke pasur paqen dhe stabilitetin në rajon në mëndje.

Krijimi i një shteti të ardhshëm të kombit shqiptar nuk është një betejë e cila luftohet ne fushën politke, diplomatike apo gjeopolike. Nuk është një betejë që duhet të luftohet vetëm nga Albin Kurti, Shpend Ahmeti apo Kreshnik Spahiu. Krijimi i shtetit komb kryhet në disa nivele paralele, dhe bashkimi me Kosovën është vetëm njëri nga ato nivele. Këta zotërnij kanë hedhur idenë dhe kanë parashtruar rrugët politiko-administrative për arritjen,  por duket që as ndërkombëtarët  dhe as një nga qeveritë e Tiranës apo të Prishtinës nuk e kanë në axhendën e tyre të afërt apo të largët. Për këtë çështje që të avancojë më shumë, organizata politike apo shoqërore duhet të ushtrojnë trysni në dy qeveritë përkatëse për hapjen e dialogut në shkallë më të gjerë dhe krijimin e mundësive. Berisha mundësoi lëvizjen e lirë me hapjen e Rrugës së Kombit por ky është vetëm një hap në përpjekjet e një qeverie e cila ka përgjegjsi për kombin shqiptar brënda dhe jashtë kufijve. Por në fund të fundit është populli shqiptar brenda territoreve ai që duhet të vendos.

Përpara se populli të vendos dhe referendumi të ket sukses për një ndërmarrje kolosale të kësaj natyre, popullit duhet t’i krijohet mundësia për të bashkëpunuar në disa nivele të cilat do të sheshojnë terrenin për më vonë. Keto nivele janë, politike, diplomatike, kulturore, arsimore, shpirtërore etj. Pra ky multi-nivel është ai që do krijoj gradualisht bashkimin në një shtet komb. Aktualisht, Kosova e ka të domosdoshëm bashkimin me Shqipërinë sepse rreziku serb është gjithmon i pranueshëm, madje argumenti që Albin Kurti parashtron është: Pritja e hyrjes në BE mund të jetë e larget, mund të jetë një plan edhe njëzet vjeçar, gje e cila është plotësisht e besueshme. Në këto njëzet vjet çdo gjë mund të ndodh. Kosova është shtet i pavarur por jo sovran. Kosova nuk ka ushtrinë e saj por mbështetet në mbrojtjen e trupave të NATOs. Sado pozitiv të jetë ky fakt, e pengon Kosovën të ec me këmbët e veta”.

Pra cilat ngelen rrugët alternative për unifikimin e dy shteteve me të njëjtën kombësi? Diku duhet filluar, dhe çdo hap përben një hap përpara, dhe jo një hap mbrapa ose një e ndenjur në vend numëro. Bashkimi i kapitalit kulturor dhe arsimor, përbën një anë shumë të rëndësishmë të unifikimit kombëtar. Kapitali kulturor eshte shqiptari vet. Kjo realizohet me dëshirën dhe vullnetin e qeverive të Kosovës dhe Shqipërisë. Me bashkim kulturor dhe arsimor kuptohet unifikimi i sistemit arsimor ku të dy vëndet të kenë të njëjtat programe shkollore, të njëjtin kurrikulum gjuhësor, shkencor dhe shoqëror. Besa Shahini, analiste e Inisiatives për Stabilitet Europian, në një konferencë në Universitetin Columbia te mbajtur në maj të 2013 shprehu shqetësimin e saj për sistemin arsimor në Kosovë i cili është shumë mbrapa për mungesën e infrastrukturës dhe personelit të domosdoshëm. Rast si ky duhet të behët fillesë e nje inisiative nder-qeveritare midis Kosovës dhe Shqipërise për unifikimin e sistemit arsimor.

Kooperimi në fushën ekonomike gjithashtu, është vendimtar për të dy vëndet për një bashkepunim të ngusht ekonomik, për krijimin e bizneseve apo shoqërive të përbashketa. Ekonomia e Kosovës ashtu si ajo e Shqipërisë janë ekonomi konsumi, asnjë nga këto dy vënde nuk prodhojnë. Kjo gjë duket absurde, por hapja e mundësive për ngritje ekonomike duhet t’i kaloj kufinjte përkatës. Këto lloj kooperimesh i hapin rrugë gradualisht krijimit të sistemeve të përbashketa në shumë fusha.

Pengesat e njehsimit si komb shqiptar

Pengesat e njehsimit si komb janë disa sjellje të cilat bien në kundërshtim me qëllimin e tij. Këto pengesa paraqiten nga ata që nuk janë për një bashkim kombëtar por edhe nga ata të cilët e dëshirojnë një diçka të tillë, pavarsisht se duket si paradoksale.

Së pari, si komb duhet të jemi të respektueshem ndaj ligjeve ndërkombëtare paçka se shumë herë kanë qënë të padrejta për ne. Ligjet, vendimet ndërkombetare duhen respektuar siç i respektojnë të gjitha kombet dhe kjo është shenjë e qyteterimit. Aktualisht, trojet Shqiptare janë të ndare në disa rajone, vende, krahina dhe natyrisht disa nga to janë pjese juridiksioneve të huaja. Dy më të medhat janë dy shtetet e pavarura Shqipëria dhe Kosova. Fatkeqsisht, harta e Shqipërisë është ajo që bota njeh sot dhe jo ajo e 1912 e cila përbehet nga katër vilajetet. Me gjithë dëshirën e unifikimit mbarkombëtar, nuk duhet të biem në grackën e nacionalizmit. Pra valvitja e hartës së Shqipërisë Etnike, tani për tani më shumë prish se sa ndeq punë për disa arsye.

Të jemi të qartë se sa herë që nxjerrim publikojmë harta të Shqipërisë Etnike, provokojmë,  tregojme menjeherë se kemi ambicje territorjale ndaj vendeve fqinje. Kjo i le të kuptojnë ndërkombëtarëve se ne nuk e respektojme vendimin dhe perpjekjet e NATOs dhe SHBAs, për çlirimin e Kosovës dhe shkëputjen e saj nga Sërbia. Kjo na ul shume pikë në çështjen tonë në komunitetin ndërkombëtar dhe mund të jetë një nga arsyet që kombëtarizmi shqiptar është kritikuar pa hyrë ende në skenën politike duke u keqinterpretuar si nacionalizem.

Ky është imazh arrogant që ne i paraqesim arenës ndërkombëtare, kur ne në fakt luftojme për më shumë se kaq.  Ne jo vetëm luftojmë për unifikim të trojeve tona, por edhe për dinjitet kombëtar, për respektim te qënies tonë kombetare. Hartat e Shqipërisë Etnike tani për tani nuk bejnë gjë tjetër veçse kufizojnë dimensionin tonë si komb dhe i japin argument Sërbisë dhe Greqisë për pretendime territorjale nga ana jonë. Këto vende duhet të mësohen me idenë që në fakt dy shtete shqiptare pavarësisht se politikisht nuk janë të bashkuar, shpirtërisht janë një dhe nuk ndahen dot. Harta e Shqipërisë Etnike do bëhet legjitime vetëm kur të krijohet shteti-komb, kur bota të njoh Shqipërinë si shtet-komb, por deri atehëre kjo hartë është në kundërshtim me ligjet ndërkombëtare dhe hap konflikte të padeshirueshme. Ne nuk duhet të paraqitemi me pretendime territoriale, por me deshirë bashkimi te kombit  shqiptar, kjo deshirë i kalon caqet territorjale dhe hyn ne nje dimension tjeter, ate shpirtëror.

Së dyti përçarja krahinore egziston për shumë arsye që unë dhe kolegët e mi i kemi përmendur. Përçarje ka jo vetëm brënda territorit të Shqipërisë po edhe asaj të Kosoves gjithashtu edhe midis Shqiperise dhe vet Kosovës. Siç u shpreh Shpend Ahmeti, këto pretendime janë jo-substanciale dhe kanë të bëjnë më tepër me ndryshime kulturore midis krahinave, por jo ndonjë arsye e ndjeshme për të mos u bashkuar si komb. Ajo që në rradhë të parë i duhet kombit tonë është unifikimi shpirtëror. Unifikim shpirtor në vendet apo kombet te cilat i përkasin një feje ndodh më lehtë. Në Shqipëri dhe Kosovë ku dominojnë tre lloj besimesh fetare kjo gjë nuk mund të ndodh. Unifikimi shpirtëror (fetar) duhet të ndodh mbi bazë tjetër dhe kjo duhet të jetë kombëtarizmi, vlerësimi i të qënit shqiptar, respekti ndaj shqiptarit pa dallim krahinor apo fetar dhe në fund të fundit dashuria dhe toleranca për njëri tjetrin. Kjo ide është hedhur edhe nga studjuesi Ledjan Prifti.

Së treti, kohët e fundit, në rrjetet sociale (atje ku shkëmbehen dhe përleshen idete) sepse bota virtuale na bashkon si shqiptar, po vjen vërdallë dhe një debat mbi legjitimitetin e luftëtareve të UÇKs dhe të kaluarën e tyre. Opinione të ndryshme egzistojnë se disa publiçist janë të paguar për të hedhur baltë mbi çështjën Shqiptare. Mbase; ka të ngjarë, qarqe të ndryshme edhe mund ta justifikojnë me mjete krejt legjitime duke i quajtur si “studime te përbashkëta” por që në thelb janë mjaft të njëanshme dhe hapin preçedentë për te ardhmen. Detyra e çdo shqiptari është të thotë jo, në qoftëse këto lloj studimesh, demtojnë imazhin tonë si komb dhe çështjen tonë të mbijetesës në Ballkan. Mos të harrojmë se Shqipëria ka ecuar në fijen e perit për rreth pesqind vjet. Këtu ku jemi, nuk jemi keq, por nuk jemi aty ku duam te jemi dhe ku duhet të jemi, te bashkuar në një shtet-komb.

Në përfundim, krijimi i shtetit-komb është rrugë e gjatë dhe me shumë pengesa. Është e realizueshme me vullnet të mirë dhe me dinjitet. Krijimi i shtetit komb nuk është një ndërmarrje arbitrare e qeverive, por i deshirës së mirë të popullit për të qenë i unifikuar, shpirterisht, nga ana kulturore, politikisht, ekonomikisht dhe juridikisht. Unifikimi kombëtar do të realizohet vetëm atëherë kur populli të jet gati. Në qoftëse populli nuk është gati kjo nuk realizohet. Por pregatitja e popullit është ajo që kemi në dore ne. Krijimi i mundësive për bashkëpunim është ajo që ne mund të fillojmë pa humbur kohë. Në mënyrë që populli të jetë gati duhet të rrafshohen të gjitha pengesat, mentalitet, te rritet toleranca, të ndalohet politika përçarëse. Kështu, ish Ambasadori Walker theksoi, “Në qoftëse populli shqiptar do ta kërkoj  unifikimin unanimisht ateherë dhe ndërkombetarët nuk kanë zgjedhje tjetër përveçse ta pranojnë vullnetin e popullit shqiptar”.

VALBONA KARANXHA: PARTITË KARIZMATIKE DHE PROÇESET DEMOKRATIKE BRËNDA TYRE

Partitë janë grupime njerëzish të cilët i bashkon një ideologji e caktuar. Ky mund të jetë një përcaktim bazik i partive politike. Partia siç e kam shpjeguar edhe më përpara është instrument me të cilin një grup politik vë në zbatim platformën e tij. Partitë si shumica e organizatave kanë një strukturë hierarkike. Ato i kanë rrënjët në njësitë lokale ose të vogla dhe strukturat e larta ngushtohen në numër por rriten në rëndësi. Në qëndër të  partisë është kryesia e saj më lidërshipin. Zakonisht, në një vend demokratik  njësitë e vogla organizative zgjedhin përfaqsuesit në rang kombëtar duke mbajtur në mëndje aftësitë e kandidatëve për të mbajtur post publik. Kjo ndodh në konventën e partisë apo mledhjen e saj dhe ky proçes i lë rradhën se kush do kryesojë qeverinë në rast se partia në fjalë fiton dhe percakton cilat do jenë politikat e saj publike në të ardhmen

Praktika ka treguar se njësitë e vogla partiake janë kyçe në jetën e një partie e cila mbështetet në parime demokratike. Partitë janë të ndryshme në formë dhe funksion. Partitë Europiane, sidomos ato të krijuara mbas Luftes së Dytë Botërore, njihen si parti te masave, pasi përfaqsojnë organizatat laburiste të cilat në Europë kanë baza socialiste. Gjithashtu, një lloj organizimi partiak janë partitë elektorale, si të cilat mund të karakterizohen partitë që operojnë në SHBA; Republikane dhe ajo Demokratike. Por në anën tjetër, në spekrin e partive politike janë edhe ato karizmatike. Pa u futur shumë në teori, këto parti janë njësi politike të cilat dominohen nga një lider i vetëm.

Të para në një kontekst, sistemi partiak në Shqipëri përbëhet nga shume parti midis të cilave dy dominojnë jetën politikën e vëndit, dhe pjesa tjetër nuk ka ndjeshmëri pothuajse fare në jetën politike, me përjashtim të zgjedhjeve të 2013 ku LSI hyri si forcë politike e tretë, por që popullariteti i saj është mjaft i mjergullt pasi akuzat dhe testet statistikore presupozojnë që kjo forcë politike ka blerë vota për të pjesmarrë në pushtet http://www.fshad.com/7/post/2013/07/july-01st-20132.html. Duke u ndalur vetëm tek dy forcat politike PD dhe PS vlen të përmëndet se të dyja funksionojnë në të njëjtat korniza të partive karizmatike.

Së pari,  megjithese flasim për dy procese të ndryshme në kontekstin e Shqipërisë të dyja keto parti nuk veprojnë në baza demokratike. Konventat e partive respektive te PD dhe PS të cilat u zhvilluan në mars te 2013 ishin larg asaj që duhet të ndodhin në konventë. Partia Socialiste prezantoi koalicionet ku kryetarët e tyre shprehën solidaritet për të arritur objektivin e largimit te Berishës nga pushteti. “Jemi një tren me 36 vagona që hecën përpara” siç u shpreh Skënder Gjinushi.  Ndërsa PD u fokusua në arritjet sidomos në dixhitalizimin e vëndit dhe politikat arsimore te cilat janë mjaft të debatueshme për politikën e padrejtë që ka ndjekur qeveria e Berishës në shpërndajen e fondeve. Megjithatë, në konventën e saj nuk u shpreh aspak ndërrim kursi apo startegjie, gjë e cila tregonte jo vetëm se sa e shkëputur nga realiteti ishte PD e kryesuar nga Berisha, por në të njëjtën kohë ajo  nuk kishte aritur të kuptonte se sa kapital kishte humbur në vite.

Në një pikpamje demokratike, asnjë nga këto parti nuk qëndroi afër popullit dhe bazave të saj. Strukurat e tyre janë aq “top-down” sa pothuajse është e e pamundur të konceptohet lidërship i pëërbashkët ose i ndarë. Në rastin më të afërt, listat me kandidatët për deputet u përpiluan nga vetë kryetarët e saj dhe nuk erdhën fare nga njësitë e vogla të cilat janë më afër popullit. Me një fjalë, populli as nuk pati impaktin me të vogël në përpilimin e tyre. Asnjë lloj procesi për propozimin e kandidatëve nuk u krye, përkundrazi ky lloj lidershipi autoritarian vendosi ata individë të cilët garantonin vazhueshmeri financiare të fushatës elektorale PS; dhe nga ana tjetër i garantonte një rreth të ngusht të besuarish në rradhët e PD për mbijetesën e saj.

Në fakt, partitë karizmatike janë të centralizuara dhe pushteti përqëndrohet në duart e një individi. Në Shqipëri, lideri ka pushtetin absolut në këto parti dhe drejton politikën. Ky lloj sistemi i jep fuqi të pakontestueshme vetëm një individi, pasi kryetari i partisë është kryetar i mazhorancës dhe rrjedhimisht bëhet kryeministër i vendit. Pra kjo mledhje pushteti  në duart e një individi paralajmëron për krijimin e një sistemi autoritarian.

Në kontrast, në një demokraci të konsoliduar si SHBA, dy partitë kryesore, ajo Demokratike dhe Republikane propozojnë kandidatët për përfaqsim si edhe atë për president, por ndryshe nga sistemi i dy partive shqiptare, kryetarët  apo drejtuesit e ketyre partive kanë funksion administrativ dhe jo lidërshipi. Domethëne, sekretari dhe kryetari i partise merret me përpilim platformash, mbledhje fondesh, dhe detyra të tjera administrative të cilat janë në përputhje më politikat që pritet të ndjek kjo parti në qoftëse vjen në pushtet. Propozimi i kandidatit për president vjen nga njësitë bazë dhe kjo ka shume rëndësi në proçesin demokratik.

Le t’i kthehemi rastit të PD, pa u futur në histori, mbi kontrollin absolut të Berishës mbi të, sot PD ndeshet me një proçes serioz i cili do të tregoj se ç’fare rruge do ndjek ajo në vitet e ardhshme. Berisha dha në mënyrë befasuese dorëheqjen pa i lënë kohë elektoratit të reflektonte. Sipas, Prof. Dr. Afrim Krasniqi, ky vendim mund të priste edhe për pak kohe, derisa të qartësoheshin rezultatet përfundimtare të zgjedhjeve, dhe të analizoheshin faktorët që ndikuan në humbjen e saj.  Pra, aktualisht anëtarët e lodhur dhe militantët e PD do duhet jo vetëm të tresnin humbjen,  por edhe të ndeshen me një dilemë tjetër që mbase nuk janë të pregatitur ende për të. “Kandidatura të lira, dhe një anëtar një votë” ishte thirrja e Berishës për demokratizimin e zgjedhjes së kryetarit të ri.

Në parim ky proçes duket si demokratik dhe i lirë sepse vota është themeli i saj, por i parë nga afër edhe ky proçes është mjaft i kontrolluar nga Berisha për disa arsye. E para, Berisha nuk lejoi asnjë “të huaj” të kandidoj për këtë post dhe i quajti “gjela në maj të plehut të cilët duan të përçajnë partinë”. Deri diku i jap të drejtë, kush nuk është anëtar i PD dhe nuk ka paguar kuotat ose ka dhënë kontributin e tij nuk është gati të marr një ndërmarrje të tillë pavarësisht nga ngritja dhe vullneti i mire. Kjo është kërkesë bazike. Për të shkuar një hap më larg dhe tingëlluar më demokrat Berisha vijoi “Le të anëtarsohen njëhere dhe të shohim”, por të gjithë e dimë nëntekstin e kësaj. Këta individë, kushdo qofshin,  nuk do kenë shans t’i afrohen strukturave të larta të PD, aq me tepër të jenë lidërshipi i saj

Indikuesi i dyte i mungesës së proçesit demokratik është hedhja e kandidaturave të lira. Edhe ky duket shumë demokratik si proçes, por ka disa  kleçka. E para në garën për kryetar nuk paraqitet një set standartesh mbi të cilat kandidati kualifikohet. Standarte të cilat përpilohen në mënyrë demokratike nga vetë anëtarët e PD, dhe të cilat qartësojnë më mirë kandidaturën e çdo kujt, pa i lene vend hatërllëqeve. Këto standarte, në gjykimin tim, janë me demokratike se ftesa “le të futet kush të dojë dhe unë do përzgjedh”. E dyta, asnjë nga emërimet e kandidatëve  nuk erdhi nga njësitë lokale bazë, por u paraqitën vëtëm dy figura me shumë hije në të kaluarën e tyre dhe pa asnjë arritje substanciale. Këto figura janë njerëz të afërt të cilët kanë punuar për Berishën dhe janë miq familjar. Kritikat mbi Olldashin dhe Bashën kanë vërshuar edhe nga anëtarë ose ish-anëtarë të partisë demokratike.

Në vijim, gara midis Bashës dhe Olldashit  nuk lindi si pasojë e eleminimit të një grupi të gjerë kandidatësh të tjerë në sajë të standarteve të parapërcaktuara, por këto ishin dy kandidaturat e vetme. Opinioni publik u shpreh se individë të tjerë nuk u inkurajuan apo më qartë u ndaluan të konkurronin. E fundit, PD la komplet ne harresë diversitetin brënda saj duke mos inkurajuar faktorin femër të kandidojë, ose më mirë faktori femër nuk u përfill. Kjo tregon se proçesi i Berishës është paragjykues ndaj tyre dhe politika është dominacion mashkullor.

Në fund, fushata për kryetar te PD vazhdon midis dy kandidatëve të paramenduar dhe të përzgjedhur nga Berisha. Këtu tregohet që PD ka ndërmënd të ngelet parti karizmatike e përqëndruar në duart e një lideri i cili nuk i pret dot litarët e afeksionit me të. Nuk dihet se sa aftësi do ketë Olldashi apo Basha për të drejtuar partinë dhe vëndin, por bazuar në eksperienca të mëparshme do jetë mjaft e vështirë. Këta dy kandidatë jo vetëm që kanë një përgjegjsi kolosale përpara tyre por ashtu edhe përpara elektoratit demokrat  dhe në fund popullit në tërësi. A paralajmërojnë ndryshime në kursin e PD dhe menyrën se si ajo bën politikë? Në qoftëse jemi në gjëndje t’i përgjigjemi kësaj pyetje atëherë mund ta kuptojme drejt se ku do jetë PD në katër ose tetë vjetët e ardhshme.

VALBONA KARANXHA: SHKATËRRIMI SI MASË EKSTREME DHE MUNGESË LARGPAMËSIE

Abuzimet që mund ti bëhen pushtetit të popullit në emër të popullit jane të panumërta. Demokracia është një koncept aq delikat sa edhe pambrojtur. Dhe po u hoq vëmendja nga rruga e saj gjasat janë të kthehet në tirani të pakicës mbi shumicën, shumicës mbi pakica të ndryshme, e shumë fenomene të tjera të kësaj natyre. Për më tepër, çorientimi i masave nga koncepti i mirefillt i demokracisë është përdorur nga grupe ose forca të ndryshme politike për te realizuar axhendat e tyre private duke përdorur dorën e masave.

Demokracia nuk është vetëm e kundërta e komunizmit apo çdo lloj sistemi anti demokratik. Ajo është shumë herë më komplekse se kaq. Demokracia është në vetvete  një akt të menduari, dhe të vepruari në komformitet me normat e një shoqërie moderne. Demokracia është mentalitet, është sjellje, është edukatë, është tolerancë, është interpretim i fenomenve dhe ngjarjeve me objektivitet, është respekt ndaj sovranitetit të popullit dhe pasurisë së tij.

Të gjitha këto koncepte që përmënda më sipër mungonin në Shqipërinë e porsa dalë nga komunizmi. Populli ishte i vetdijshëm se komunizmi ishte një rend që duhej përmbysur, por nuk ishte i sqaruar mire se deri ku arrinte limiti i përmbysjes. Që komunizmi ishte thjesht ideologji dhe utopi, populli e kuptonte shumë qartë, por që prona e vënë në sistemin e komunizmit ishte tërësisht e tij populli e kuptoi vone, dhe i kushtoi shtrenjtë.

E vënë në zbatim kjo sjellje mbas përmbysjes së komunizmit morri formën e një vandalizmi të shfrenuar me moton “Prishni dhe shkatërroni atë që është ndërtuar në periudhen e komunizmit”. Është fakt që vendi pati ndërtime gjatë kohës së komunizmit sepse ndryshe sistemi do të kishte falimentuar shume më herët.

Për më tepër, me partnershipin e kampit socialist dhe të aleancave të Enver Hoxhës me ruset dhe sidomos kinezët arritën u ndërtuan fabrika, uzina, ndërmarrje të cilat do mundinin të mbanin prodhimin dhe sistemin. Por këto ndërtime nuk ishin aspak dhurata nga këto vende. Ato u arritën me punën  dhe djersën e popullit. Frutet dhe produktet e tyre populli nuk i pa ndonjëherë, por pranoi në shkëmbim standarte të ulëta të jetës. Kjo është një nga arsyet që vandalizmi morri përmasa; pra populli nuk i konsideroi asnjeherë si pronë të vetën ndërtimet e kohës së komunizmit sepse nuk kishte përfitim direkt financiar apo material nga to.

Është fakt gjithashtu që para se të prisheshin shumë nga këto vepra industriale  ishin të amortizuara, vlera u kishte rënë dhe donin rinovime te kushtueshme. Por, forcat vandale dhe bandat i vunë shqelmin dhe i prishen para kohe; përpara se mund të privatizoheshin nga vetë punonjësit e tyre në formën e aksionarëve, me synim të ringjalleshin përsëri apo të modifikoheshin.

Kultura e shkatërrimit në vitet 90 nuk ishte gjë tjeter veçse duf dhe urrejtje e mledhur kundër sistemit komunist. Kështu që nga  frika e bandave vandale dhe shkatërruese ne fillimin e viteve 1990, Tirana u bë si koridor burgu me kangjella te cilat mbronin mallin dhe tregtarët e rinj.

Kjo kulturë shkatërrimi i ka rrënjët e thella. Duke huazuar thënien marksiste “Mbi gërmallat e kapitalizmin do ndërtojmë rendin e ri shoqëror” Enver Hoxha  përdori popullin si vegël, shkatërroi dhe përvetsoi  pronat e tregtarëve të vegjël mbas luftës së dytë botërore; pra shkatërroi kapitalistin e ri shqiptar ndikimi i të cilit ishtë minimal në ekonomi,  por me përmasa të pallogaritshme propagandistike për fillimin e luftës së klasave.

Tradita e shkatërrimit vijoi në vitet 60 kur Hoxha filloi luftën kundër klerit, institucioneve fetare dhe shkatërrimin fizik të tyre. Me parrullën blasfemike “feja është opium për popujt”, Enver Hoxha e nxorri edhe klerin nga loja e tij politike me qëllim që kontrolli mbi popullin të forcohej në aspektin moral dhe gjithashtu  të tregonte supremacinë e tij mbi këto institucione duke u kundërvënë popullin.

Tranzicioni, si sistem i përbëre nga korrupsion pa kufij, tradita totalitariane, rritje krimi, vjedhje, në të njëjtën kohë krijoi një oaz me ndërtimet e shumta, me plan apo pa plan, sidomos në fushën e turizmit i cili i shërbente në dukshëmri shqiptarit por edhe të huajit. Por edhe ndërtimet kishin kleçkën e tyre. Jo të gjitha ishin bërë me duar të pastra. Pa dyshim disa nga to ishin të ndërtuar me punë të ndershme dhe kontribut nga pjestarët e familjeve në imigrim apo në vënd. Shumë të tjera u ndërtuan me trafik të paligjshëm  në vënd apo gjetkë. Spekullimet nga më të  ndryshme se hotelet i përkasin x apo y qeveritar janë nga më të zakonshmet në Shqipëri. Mund te jetë e vërtetë ashtu siç edhe mund të mos jetë. Por fakti qëndron që vendi ka një superfluks jo vetëm ndërtesash banimi, por edhe hotelesh disa nga të cilët herët a vonë priten të shkallmohen.

Në fillimin e viteve 2000 kur Rama mori përsipër bashkinë e Tiranës, shpartalloi shumë ndërtime te paligjshme të cilat ishin bërë në Tiranë, por Rama kishte standarte të dyfishta. Disave u jepte leje të ndërtonin ndërsa të tjerëve jua prishte për hir të estetikës se qytetit. Akti i shkatërrimit është i debatuesëm dhe nuk po e kritikoj aspak. Për ato ndërtesa që janë jashtë standartit dhe rrezikojnë jetën e qytetarit  shembja është e detyrueshme. Por pyetja lind. “A u demshperblyen keta njerëz për prishjen e pronave të tyre?”. Shumë nga keto ishin banesa apo biznese të cilat mbanin familjet.

Tani trembedhjet vjet më vonë, kultura e shkallmimit vazhdon, por ajo ka nota politike. “Të shkatërrojmë atë që është ngritur në kohën e demokratëve” është në qendër të fushatës së shkatërrimit dhe fadromave qe priten te sheshojnë bregdetin me qëllim që ato të rindërtohen prapë, por kësaj rradhe me leje.

Me flamurin e luftës ndaj ndërtimeve të paligjshme, po planifikohet t’i vihet buldozeri banesave, hoteleve, por kjo është vetëm gjysma e se keqes. Pjesa tjetër është se me të thatin do digjet dhe i njomi. Ky shkaterrim nuk përbën ristrukturim të urbanistikës, por është thjesht hakmarrje e socialisteve ndaj demokratëve. Një akt sa meskin aq edhe mjeran.

Ajo që e bën këtë vendim qesharak janë mjetet mediatike të cilët po glorifikojnë aktin e shkatërrimit si ajo që ka munguar deri tani. Aspak nuk mendohet në sensin më të gjerë dhe të shkohet me thellë se kënaqsia e një hakmarrje. Shoqëritë nuk janë kurrë perfekte, ato kanë të meta të cilat pasqyrohen në sjelljen e individëve të saj. Por masat drastike janë zgjedhje të cilat paralajmërojnë një pushtet i cili i ka premisat të përfundojë në totalitarizm

Në kundërshtim me atë që po shohim të ndodh në Shqipëri, në një vënd demokratik si USA,  ka edhe të ngjarë që pasuritë mund të vihen edhe në mënyrë të paligjshme ose në rrugë të paligjshme. Kjo nuk është aspak e përgjithshme por ama ndodh. Në këto raste agjensitë përkatëse si për shëmbull FBI, IRS (Internal Revenue Service) nuk u fusin buldozerin pasurive. Ideja është që këto lloj pasurishë të konfiskohen dhe të vihen në ankand me qëllim që populli të ket mundësinë t’i blej me një çmim të arsyeshëm.

Edi Rama do edhe dy muaj përafërsisht të marrë pushtetin dhe shija e hidhur që po le me deklaratat e tij nëpër media zyrtare, rrjetet sociale, hapësirave televizive dëshmon se rruga që planifikon të ndjekë do jetë rrugë e gjatë dhe me pengesa. Shtypi rudimetar partiak që mbështet fadromat dhe bën tifozllëk elementit të shkatërrimit nuk e ndihmon aspak situatën, përkundraazi po i frym më shumë zjarrit. Kjo është mungesë e kulturës demokratike. Kjo është dritëshkurtsi dhe mungesë kthjelltësie nga ana e anlistëve. Deri tani diskursi i Edi Ramës ka mungesë të theksuar tolerance, është ekstremist, i mungon elementi i dialogut, është veprim arrogant dhe aspak largpamës.

Ajo që populli ka nevojë në këtë situatë është të mbyll plagët e 23 vjet abuzim me pushtetin dhe jo të krijohen probleme të paqëna. Në qoftëse axhenda e PS është të investojë në hakmarrje partiake, fokusi do shpërqëndrohet nga populli. Duke u nisur në faktin se ka mjaft njerëz të paafte në rradhët e socialisteve, shtoi edhe largimin e vëmëndjes, pastaj  rilindja do kthehet në “vendeta”, dhe në fjalët e Gandhit  të madh “Një sy për një sy, dhe do ngelet gjithë bota qorre” mund te pershkruhet deri tani sjellja e PS. Populli në këto momente ka nevojë për dritë, orientim, racionalitet në marrje vendimesh dhe jo shkatërrim apo hakmarrje.

VALBONA KARANXHA: EVOLUCIONI PARTIAK DHE KULTURA QYTETARE

Partitë politike janë instrumenta nepërmjet të cilave masat preferojnë të venë në zbatim  politikat publike të shprehura paraprakisht në programin e vetë këtyre partive. Mendimtarët politik si Edmund Burke e kanë quajtur partinë politike një grup njerëzish të cilët promovojnë aktivitetin e tyre në ndihmë të kombit. Historikisht, partitë janë krijuar në nivele kombëtare dhe ndërkombëtare duke mbrojtur, përkrahur interesa masash grupesh apo popujsh. Thomas Jeffersson është kredituar si udhëheqsi i parë i  cili ka krijuar partine me rrenjë dhe themele amerikane Demokratike–Republikane e cila shpërbëri atë  Federaliste. Ndersa në fushen nderkombetare, më vonë do të shohim që me përhapjen e teorise marksiste, partitë socialiste nderkombetare do të krijonin një baze të gjerë ose ndryshe të quajtur parti masash të bashkuara nga një ideologji. Në këtë rrjedhë, ky atikull synon të hedh dritë mbi disa probleme te krijimit dhe evoluimit partiak në Shqipërinë e 70 vjetëve të fundit.

Shqipëria dhe sistemi i saj një partiak

Tradita e varfër e tolerancës politike hyri në nje epoke të re mbas luftës së dytë botërore kur Partia Komuniste e Shqipërisë (PKSH) e cila u krijua nga komunistët shqiptarë dhe jugosllavë në 1941 arriti të eleminojë pluralizmin partiak menjehere në vitet e para të jetës së saj. Strategjia që ndoqi kreu i saj Enver Hoxha ishte eleminimi fizik i krereve të partive, përzenia e tyre jashtë vendit si edhe  nxjerrja jashtëligjit të partive si entitete politike. Por në të vërtetë, PKSH  e cila do të shndërohej në Partinë e Punës së Shqipërisë nuk bazohej tërësisht në teorinë e mirfilltë të Marksit apo bashkëpuntorit të tij Engels sepse Shqipëria nuk kishte asnjë lloj kushti historik dhe ekonomik për vënien në zbatim të kësaj teorie me thelb në Revolucionin Industrial.  Ndërsa teoria marksiste lindi si nevojë e shtresës së puntorisë në vendet e industrializuara të krijonte një sistem i cili do mund t’i mbronte nga shfrytëzimi i plutokracisë, Shqipëria as nuk e njihte fare zhvillimin kapilatist ose të ishte prekur nga revolucioni industrial i cili kishte përfunduar një shekull më herët se krijimi i Partisë Komuniste Shqiptare. Pra Shqipëria dilte nga një sistem tërësisht fuedal. Perveç konceptit monist dhe tranzicionit në socializm (të marra nga marksismi) dhe kjo më tepër në terma teorike se sa në praktike, sistemi i Hoxhës ishte unik dhe diktaturë e mirfilltë.

Kështu që në kundërshtim me parimet e socializmit dhe komunizmit i cili mbeshtetej në një bashkim ndërkombëtar majtist, Enver Hoxha u vetizolua për të mbajtur pushtetin absolut.  Për me teper, Hoxha e ngushtoi kuptimin e mirfillt te fjalës “sociale” si baza e marksizmit dhe mori ate që ishte me negative nga kjo teori; kontrollin e qeverise mbi gjithçka duke e vendosur atë në nivele fanatike.  Ndërsa socializmi në Europën perëndimore është pak a shumë tradicional dhe është i ndërtuar në një farë ndjenje obligimi të qeverisë ndaj masave, gjë që shpjegon qartë sitemet sociale dhe shëndetsore në Europë, në Shqipëri sistemi njëpartiak i Hoxhës kërkonte të kishte dominim të plotë ne jëten e çdo pjestari të shoqërisë.

Krijimi i Partisë Socialiste (PS) dhe trashegimia majtiste.

Megjithëse PPSH ndryshoi emrin në PS sot e njëzet e dy vjet më parë, Fatos Nano, është ideatori dhe krijuesi i vërtetë i Partisë Socialiste Shqiptare. Megjithë peripecitë e tij gjate kohës së burgimit, Nanoja ishte “mëndja” e krijimit të PS, bazes së saj ideologjike, si trashguesja e reformuar e PPSH. Një nga arsyet që Nanoja reformoi PS ishte dëshira për ta integruar atë në të majtën perëndimore europiane. Nanoja ishte largpamës,  dhe mbi të gjitha si doktor i shkencave ekonomike dhe politike me njohuri te thella në teoritë e së majtës Nanoja reformoi PS me qëllim që kjo e fundit të mbetej forcë kryesore politike por me pamje krejt të re, me një ideologji të reformuar e cila mbi të tjera ishte heqja e termave marksiste nga statuti i partisë, mohimi i Vladimir Leninit, rehabilitimi i social-demokratit Karl Kautski si edhe perqafimi i Internacionales së Dytë. Partia Socialiste në teori ngelet parti internacionale e cila ndryshe quhet parti masash te bashkuara nga një ideologji. Në praktikë sot e kësaj dite lideri i ri i saj Edi Rama e ka kthyer në një parti interesash dhe klienteliste larg nga koncepti i saj social.

Largpamësia e Nanos qëndroi në faktin se ai nuk e largoi elektoratin e majtë nga Partia Socialiste, përkundrazi ai  e beri të ditur dhe të qartë që PS është pasardhsja e PPSH por versioni modern dhe perëndimor i saj. Sot 22 vjet me mbas, elektorati i konsoliduar socialist nuk eshte shpërndarë edhe pas largimit të Ilir Metës, përkundazi ai i ka qëndruar besnik PS. Në realitet, PS nuk ishte aspak faksion i PPSH, ajo ishte drejt për se drejti trashgimtarja e saj. Meqënëse faksion ka konotacion negativ sepse mund të thuhet që është një lloj rebelimi ndaj partis  mëmë, PS nuk e ka hedhur asnjëherë poshtë PPSH. Por, siç shprehen deputetë të saj, i janë larguar praktikave të gabuara që janë ndjekur në të kaluarën.

Nanoja pati rastin të vihet në provë dhe të ve në zbatimin programin e PS, provë të cilën Nanoja nuk mundi ta kalojë për arsye të implikimit të tij në korrupsion të lartë. Megjithëse Nanoja ishte reformator, ai ngeli në parametrat e teoricienit të majtë dhe nuk vuri në zbatim asnjë program substancial ne nivelin e politikave publike. Nanoja falimentoi si lidër i PS dhe i hapi rrugën korrupsionit i cili do të merrte përmasa galopante në vitet që vijuan. Ky mentalietet ishte krejt në kundërshtim me anën social-demokrate të programit të tij dhe shënoi një humbje te thellë në politikën e ardhme shqiptare.

Partia Demokratike Shqiptare

Shumë teori konspiracioni egzistojnë në lidhje me Partinë Demokratike Shqiptare. Një nga këto është krijimi i kësaj partie nga Ramiz Alia për të ligjëruar pluralizmin de jure, por jo de facto, në kuptimin që edhe kjo parti të ngelej vegla e tij. Në vazhdimësi sipas kësaj teorie presupozohet se Sali Berisha dhe Gramoz Pashko e shumë të tjerë ishin të dërguarit e Ramiz Alise dhe sabotuan partinë studentore duke e uzurpuar atë ashtu siç ishte planifikuar.

Mirëpo, me orientime apo pa orientime nga Ramiz Alia, PD u bë udheqja kryesore e popullsisë së djathtë apo demokratit shqiptar. Pra në thelb, si force politike, PD përfaqson një elektorat të gjërë dhe të konsoliduar me mendim të djathtë dhe kundërshtar i rrymës së majtë në shumë pika midis tyre ato që kan të bëjnë me lirinë personale, pronën e private mbi atë të përbashkët dhe tregun e lirë, pra parimet bazë të kapitalizmit.

Mbështetësit e PD me krijimin e saj varionin nga të gjitha shtresat. Simpatizantët e Partisë Demokratike ishin mjaft divers; këtu hynte puntori i thjeshtë shqiptar,  studentët dhe moshat relativisht të reja, pjesa e popullsisë e persekutuar nga rregjimi komunist, intelektual dhe akademik te të gjitha fushave, ish punonjës të administratave te rregjimit të mëparshem të cilët ishin të pakënaqur nga sistemi komunist ose nuk besonin në filozofinë e tij. Pra Partia Demokratike pranoi në rradhët e saj një larmi jo vetëm mendimi por edhe përfaqsimi.

Partia Demokratike kishte rrënjë të forta në veriun e vendit ndryshe nga ajo socialiste e cila kishte predominancë ne jug. Partia Demokratike e cila vetquhet force e djathtë kishte përpara një sfidë të jashtëzakonshme mbas krijimit të saj; të përfaqsonte me dinjitet popullsinë e djathtë shqiptare. Teorikisht, mendmi i djathtë ndahet në dy rryma, e para liberlizmi klasik ose (laissez-faire conservatism) dhe konservatizmi tradicional. Ajo që është e përbashkët për keto dy rryma është interesi personal, liria e individit, përkrahja e pronës private dhe indiferenca e qeverise apo kufizimi i saj në kontrollin e ekonomisë etj. Pyetja qëndron në cilën nga këto rryma bie Partia Demokratike shqiptare dhe si e vuri në zbatim ideologjinë e saj?

Po të shohim arritjet e PD menjëherë mbas pluralizmit, vërejmë se u kryen mjaft privatizime duke filluar me banesat. Mbas lejimit të ekonomisë së tregut të lirë e cila kishte përmasa mjaft modeste dhe nuk njihte tavan pa dyshim që spekullimet ishin të panumërueshme dhe krijuan shtrat në ekonominë e re shqiptare.

Por një nga falimentimet e PD në detyrën e saj për privatizimin e ekonomisë ishte politika e ndjekur në tetë vjeçarin e fundit  “atdheu privat”. Kjo politikë privatizimi  degjeneroi për shkak të korrupsionit masiv qeveritar. PD nuk i qëndroi politikës laissez-faire  aspak në termat e kapitalizmit të pastër, por “laissez-faire” ishte një neglizhim dhe mbyllje sysh ndaj afereve korruptive.

Partia Demokratike ka vite që është në krizë, morale dhe strukturale. Me  largimin e Berishës nga kreu i PD nuk hapet asnje mundësi për reformin të përgjithshëm të saj. Kandidaturat e paraqitura deri tani paralajmërojnë për vazhdimin e trashgimisë se Berishës dhe politikës së tij klanore, ndarese dhe përçarëse brënda saj. Demokratizimi i zgjedhjes  së kryetarit të ri është vëtëm një farsë pasi njerëz te cilët mund të kenë vlera nuk inkurajohen të hedhin kandidaturën dhe nuk shohin shanse fitimi. Partia Demokratike ka rreth 23 vjet në krye me  një udheheqës autokrat i cili e largoi nga fryma e saj e vërtetë demokratike dhe e ktheu në një parti familje, të njohurish , të afrëmish dhe atyre që ishin thjesht shërbëtorë të saj. Kjo është e papranueshme për një forcë politike me bazë demokratike.

Pa u ndalur shumë në zbatimin e politikave të PD, vlen të thuhet që sot kjo parti nuk mbështet në mënyrë të mirëfillt te djathten dhe demokratin Shqiptar. Gjatë 23 viteve të jetës së saj PD ka humbur mbështetje për shkak të politikës së gabuar që ka ndjekur. Për shëmbull, FRD lindi si një rebelim ndaj politikës së Berishës dhe mospajttueshmërisë me praktikat e tij. Por disfavori i FRD apo faksioneve te tjera është se atyre u mungon elektorati. FRD pavarësisht nga vlerat, muk mundi të terheq një pjesë dermuese të elektoratit të djathtë gje e cila rezultoi në  mosmarrjen të as edhe një mandati.  Ndërsa PD, e ruan elektoratin e saj me fanatizen dhe me praktikat e saj demagogjike.

PD ka humbur ndër vite gjithashtu edhe shumë anëtarë të saj të cilët kanë qenë pjesë vitale jo vetëm në kryesi por edhe ne strukturat vendore. Por megjithatë,  humbja e PD në keto zgjedhje ishte e thelle por jo fatale. Populli i dha përsëri rreth 55 mandate PD, gjë e cila tregon se demokrati i thjesht shqiptar është më se i konsoliduar këto 23 vjetët e fundit dhe kërkon një forcë politike që ta përfaqsoj denjësisht. Ajo që është karakteristike për demokratin e tjeshtë shqiptar është se nuk mund të kapërcejë dhe të votojë (përgjithsisht) për një përfaqsues të partise socialiste pa e vënë në diskutim faktorin meritokraci dhe e njëjta ndodh dhe me socialistin shqiptar i cili nuk voton për një përfaqsues të PD sado i denjë të jetë.

Dy forcat politike shqiptare: Drejt sistemit dypartiak

Të dyja këto parti si PS ashtu dhe PD janë një miks midis partive qeveritare dhe atyre elektorale në kuptimin që megjithëse zyrtarët e tyre janë të zgjedhur, ata përsëri janë të organizuar dhe janë në vartësi të strukturës së tyre lokale deri në atë kombëtare. Në ndryshim nga partitë e mirëfillta elektorale të cilat kontrollohet nga organizatat e jashtme apo lobet, PS dhe PD në dukshmëri nuk kontrollohen nga lobe të fuqishëm sepse ato financojnë pak a shumë me burimet e tyre të gjitha nevojat elektorale apo bazike partiake. Ajo që është veçori e partive Europiane është krijimi i koalicioneve ndërkombëtare, të dyja këto parti janë anëtare të koalicioneve përkatëse. PD i përket koalicionit të Partive te Popullit, ndërsa PS i perket Internacionales Socialiste.

Të dyja këto parti qeveritare/elektorale kanë ndarë elektoratin me anë të përçarjes së popullit dhe jo me anë te ideologjisë së tyre të vënë në praktik. Kjo vjen për arsye se paçka nga orientimi i majtë apo i djathtë, populli shqiptar ende nuk e kupton që ndryshimet duhet të jenë thelbësore midis tyre, por në të vërtetë ato nuk janë kur flasim per implementim programesh. Populli nuk e ka të qartë se  për çfarë është përgjegjëse qeveria dhe deri ku është limiti i saj. Ky frustrim shprehet menjëherë pas edhe incidenteve ordinere ku kërkohet doreheqja e x ose y qeveritari për paaftësi. Pra ka mungesë të theksuar edukimi civik, kulture qeveritare dhe partiake në të dy elektoratet.

Ky mentalitet i vartësisë në parti dhe qeveri për të zgjidhur problemet vjen si pasojë e pesdhjetë vjet diktature dhe besimit që njerzit kanë në qeveri si orientuese dhe  rregullatore e çdo problemi. Në fakt populli (në përgjithsi) nuk është i qartë për ndryshimet në praktikë të një force politike të djathtë apo të majtë dhe duke qenë se Shqipëria është ende në periudhë tranzicioni, nuk arrin të kuptojë pse një parti e djathtë në dukje vepron dhe propagandon si parti me bazë sociale.

Por në thelb, të dyja këto forca politike janë shumë larg së qeni përfaqsuese të denja të popullit shqiptar. Praktika ka treguar se të dyja keto forca kanë zbatuar një politikë administratash dhe klienteliste apo klanore. Të dy këto parti janë kapur fort nga individë autokratë dhe janë privatizuar në sensin e pastër të fjalës. E ardhmja e të dyjave ketyre partive nuk duket premtuese, por ka gjasa që Shqipëria të kthehet në sistem dy partiak, pasi impakti i partive të tjera nuk është domethënës. Në qoftëse një fenomen i tillë do ndodh atehere partitë e vogla mund të qëndrojnë më afër asaj që ka ngjashmeri rryme apo programi.

VALBONA KARANXHA: LIDERSHIPI I FORCËS DHE I DHUNËS

 Koncepte te lidërshipt të forcës dhe të dhunës

Ashtu si çdo shkencë  shoqërore që synon të studioj fenomene, koncepte, ide, sjelljet në shoqëri, edhe lidershipi nuk ka ngelur jashtë epistemologjisë; shkencës së diturisë. Lidërshipi, nuk është tipar, as pozitë sociale; lidërshipi është mënyra se si njerzit që janë në fuqi ose pushtet sillen me popullin që udhëheqin. Duke ju kthyer rastit te lidërshipit shqiptar keto 70 vitet e fundit, mund të thuhet pa druajtje se  udhëheqjet prezente dhe të mëparshme në Shqipëri hyjnë në teoritë që studiojnë lidërshipin e detyrimit me dhunë, (coercive leadership).

Me një fjalë, idea e lidërshipit të detyrimit dhe të dhunës është manipulimi i popullit me qëllim që ai  të veproj jashtë vullnetit të tij. Si pasojë, ky lloj lidërshipi krijon dy lloj mardhëniesh me grupet e njerzëve që udhëheq: E para, shpërblen bashkëpuntorët, ata që kontibuojnë për mbajtjen e lidershipit të detyrimit dhe te dhunës. Dhe e dyta ndëshkon me mënyra të ndryshme ata që shprehen dhe veprojnë kundër. Lidërshipe të tillë  historia ka njohur me duzina. Vlen të permëndet rasti i Adolf Hitlerit, Jim Jones (Guayana), David Konesh etj (Northouse, 2010). Por gjithashtu vlen të përmenden, lidërshipet diktatoriale në Amerikën Latine, Afrikë, dhë ato ish-komuniste në vendet e Europës Lindore apo Azinë e Largët.

Po në këtë kategori lidërshipi hynë edhe figura si Enver Hoxha apo Sali Berisha të cilët kanë qenë kreyqeveritarë të pushtetit në Shqipëri gjatë  70 vjetët e fundit. Ky model lidërshipi nuk e merr për bazë  synimin e mirqënies së popullit por egsiston vetëm për të realizuar qëllimet personale nëpërmjet, detyrimit, manipulimit dhe dhunës. Ky lloj lidërshipi jo vetëm është kundër mirqënies se popullit, por e mban atë në një gjëndje apatie dhe mosreagimi ndaj fenomeneve socio-politike.

Hoxha dhe skizofrenia e tij politike

Le ti rikthehemi rastit të liderit komunist  Enver Hoxha. Hoxha, kishte krijuar një sistem të padepërtueshem i cili punonte në funksion të tij dhe kastës së Partisë së Punës së Shqipërisë. Ky sistem  kishte shtresat e tij të cilat quhen struktura. Këto struktura ishim mjaft te organizuara dhe të konsoliduara. Strukturat funksionoin dhe mbaheshin sepse punonjësit ishin te detyruar me dhunë psikologjike të zbatonin programet e ardhura nga lart. Në aparencë, sistemi dukej sikur funksiononte në mënyre ideale, por i parë nga afër sistemi kishte të çara ose hendekë sepse nuk ishte i ngritur në një vision të përbashkët, por në visionin e një njeriu ose një grup njerzish.

Sistemi i Hoxhës kishte programe imediate dhe të largëta. Disa nga këto programe ishin shpërndarja dhe absorbimi total i propagandës komuniste nga populli. Programi i largët ishte që gjithë populli shqiptar të blente ideologjinë komuniste dhe ta adoptonte si pjesë të jetës. Pra, ideologjia komuniste mbi gjithcka. Strukturat shtetërore apo partiake të Hoxhës paraqiteshin në formë rreth(esh)  të përbëra nga punonjës të sistemit në të cilën hynte pjesa me e madhe e popullsisë në moshën e punës. Sa më shumë të afrohesh pranë qëndrës, pra  afër strukturave qeveritare të udhehequr nga lideret komunist,  përbërja e këtyre strukturave forcohej gradualisht për të krijuar një rreth të ngushtë të padepërtueshem  i cili ishte rrethi i bashkëpunëtoreve dhe të afërmve të Hoxhës, ose byroja politike.

Teknikisht, sa më afër qëndrës aq më shumë Hoxha kishte besim në individin. Kjo përbente një farë shpërblimi për bashkëpuntorët dhe përkrahësit e ideologjisë, ndërsa ajo pjesë e popullsisë që Hoxha nuk i shihte si bashkëpuntorë të ngushtë ose si pjesë e parisë së tij sunduese, izolohej që në fillesë sepse ishte jashtë rrethit dhe mirbësimit të tij, dhe nuk i shërbente politikës së tij me rigorozitet.

Me shëmbuj mjaft ordiner, sistemi komunist i kryesuar nga Hoxha shpërblente besnikët duke i mbajtur afër vetes (po jo shumë afer), me bursa jashtë shtetit, me pozita  pune në kryeministritë, komitetet qëndrore dhe të rretheve. Rrjedhimisht, standardi i jetesës së këtyre të besuarve ishte disi më i lartë gjithmonë duke e krahasuar me pjesën tjetër të popullit.

Ndërsa pjesa e popullsisë në të cilën Hoxha nuk kishte interes imediat punonte dhe jetonte larg qëndrës së qytetëruar të Tiranës me punë që ishin në funksion të mbajtjes së sistemit komunist. Shumë intelektualë lëviznin nëpër rrethe si lëvizje kuadri. Një pjesë e këtyre intelektualëve ishin mjaft të shkolluar. Nuk mund të thuhet e njëjta gjë për byronë  politike të Hoxhës ku një pjesë e madhe nuk kishin arsimin e duhur për të kryesuar ose udhëhequr,  dhe strategjikisht,  ishte gjithmonë e stacionuar në bllokun e udhëheqjes. Fjala bllok në vetvete i qëndron kuptimit të parë të saj e cila është “strukture e padëpertueshme”. Pra,  Hoxha ishte aq drejt përsëdrejti sa dhe metaforik.

Arsimi i lidërve dhe atyre që punojnë afër tyre është pivotal por jo gjithcka. Faktor të tjerë që ndikojnë në drejtimin me sukses janë  pjekuria politike, maturia, inteligjenca dhe aftësia për të marrë vendime në të mirën e popullit. Fakti qëndron se, ish bashkëpuntorët dhe anëtaret e byrose nuk kishin asnjë nga këto tipare; ata ishin thjesht një numër karrige në byro dhe zbatonin politikën e Hoxhës në vazhdimësi. Kjo mënyre sjellje ishte politikë manipuluese. Me këtë  levizje, Hoxha i mbante intelektualët e arsimuar larg shqetësimeve të tij, dhe shpërblente të paaftët pranë tij për të lehtësuar sundimin.

Hoxha nuk kishte tolerancë për ata që nuk besonin në ideologinë e tij dhe i kunderviheshin hapur me vepra ose me fjalë. Për këtë arsye Hoxha kishte ngritur insitucionet e ndëshkimit politik që ishin burgjet dhe qëndrat e persekutimit. Dhuna e Hoxhës ra fortë jo vetë mbi ata që e kundershtuan hapur por edhe mbi familjet dhe fëmijet e tyre të cilët ndanë përgjegjësinë dhe dënimin në të njëjtat institucione.

Kalorësi i demokracisë shqiptare

Pesëdhjetë vjet mbas sundimit të Hoxhës dhe pasardhesit të tij Ramiz Alia, Berisha, lideri i shumpritur dhe i shumfolur i demokracisë shqiptare, doli si emergjencë e nevojës për të përmbysur sistemin komunist. Teorikisht Berisha përqafon demokracinë por në praktikë  Berisha shkel parimet bazëte saj. Udhehëqja e tij është një variant tjeter i lidërshipit të dhunës dhe detyrimit. Berisha mbron faktin se ishte një nga themeluesit e Partise Demokratike në Shqipëri, por rruga e Berishës dhe peripecitë e tij si  lidër, tregojne se Berisha nuk mundi të hyjë  asnjeherë në atë teori që studiojnë lidërshipet autentike të cilet ndryshuan jo vetëm sistemet, por  synuan të mbajnë ndryshimin e sistemit duke venë mirqenien e popullit para së gjithash. Ky është pak a shumë koncepti i demokracisë. Praktika tregon se Berisha e ka të vështire ta kuptojë këtë koncept dhe duke qënë se Berisha nuk është i qartë në teorinë e tij kjo e bën të pamundur aplikimin e  konceptit të demokracisë në praktikë gjatë pushtetit të tij.

Të dy këta lidër, si Hoxha dhe Berisha  kane ngjajshmeri sepse bien në të njëjtën kategori lidërshipi. Domethënë, sjellja e tyre ndaj poullit është e ngjajshme por jo e njejte. Ndersa Enver Hoxha kishte ngritur dhe mirëmbante në mënyre fanatike strukturat e modelit komunist, Sali Berisha, funksionon në një shtet i cili është në kaos, strukturat e të cilit janë frakturuara. Berisha ka  krijuar sisteme brenda shtetit qe ti shërbejne atij dhe kastes së vet partiake. Por meqënëse Berisha kryeson në një kohë kur nuk i shpëton dot syrit të institucioneve ndërkombetare, ai  nuk përdor drejt përsëdrejti dhunën. Berisha përdor mjete më të sofistikuara për të siguruar  pushtetin, dhe për të mbajtur afër të besuarit e tij. Për shembull, për të ndëshkuar ata që nuk besojnë në programin e tij, si ashtu dhe kundërshtaret e hapur politik, Berisha  aplikon metodën jo domokratike, atë të politizimit të institucioneve dhe  punëve shtetërore.

Hoxha dhe Berisha,  shembëlltyrat e njeri tjetrit

Ashtu si Hoxha, Berisha ka mbledhur rreth vetes një rreth të ngushtë bashkpuntorësh të cilët mundësojne qëndrimin e Berishës në pushtet dhe realizimin e qellimeve të tij i cili është interesi personal imediat. Ashtu si Hoxha i cili  shpërblente bashkëpuntoret e vet, po ashtu dhe  Berisha shpërblen bashkpuntoret e vet  duke i emëruar me poste në ministritë apo qeveritare. Për më tepër Berisha, ashtu si Hoxha,  i cili mbajti pushtetin me dhunë për 50 vjet, mundëson me të gjitha menyrat fitimin e zgjedhjeve me qellim qe te zgjas jeten e tij dhe  bashkepunetoreve te tij ne pushtet.

Por ndryshe nga Hoxha, Berisha nuk i dërgon të gjithë kundershtaret e vet në institucione persekutimi të hapur, por i heq mundësine për tu punësuar dhe jetuar në sistemin e tij. Shumë kundërshtarë që nuk besuan në politikën e Berishes, janë drejtuar jashtë atdheut të tyre në kërkim të një jete të re, pasi në Shqipëri mjetet dhe burimet ekonomike janë prerë.

Si konkluzion, liderat që sundojnë me dhunë dhe detyrim kujdo partie që i përkasin do kenë ngjajshmeri sepse kanë shumë tipare që i bashkojnë. Qëllimet imediate si pasurimi personal; sjellja në varësi të ambientit dhe ndaj  pjestareve te shoqerise, aplikimi me dhunë dhe detyrim i ligjeve, praktikat e krijimit te sistmeve dhe strukturave te korrupsionit, praktikat  anti-demokratike të politizimit të institucioneve, tregojne qartë se Berisha dhe Hoxha nuk do të jenë asnjëhere pjesë e asaj udhëheqje që  ka një vizion të përshkët me popullin.

Berisha dhe Hoxha janë shëmbëlltyra të njëri tjetrit sepse të dy riprodhuan të njëjtën ideologji dhe sistem; atë të sundimit me forcë dhe dhunë.  Berisha, megjithë demagogjinë dhe trumpetën e çlirimtarit, nuk do mund të shkëputet nga kompulsiviteti pr te mbajtur kontroll mbi  institucionet dhe vetë popullin. Berisha vjen nga shkolla  ideologjike e Hoxhës të cilët nuk krijuan kurrë vlera patriotike sepse nuk dalin dot nga strukturat e tyre partiake dhe babëzia për të sunduar. Patriotizmi ve interesin e popullit mbi atë vetjak, gjatë gjithë jetës se tyre në politik si Berisha dhe Hoxha perdorën praktikën përça dhe sundo për të mbajtur pushtetin. Populli shqiptar është tejet i ndarë në klasa ashtu si në kohën e diktatures komuniste. Berisha ndjek te njejtat praktika komuniste të presionit psikologjik me pjesën e popullsisë që nuk ndan të njëjtën ideologji dhe bindje poilitike.

 

VALBONA KARANXHA: KONJEKTURAT DHE REALITETI NË POLITIKËN SHQIPTARE

Politika shqiptare ne sensin e aplikimit nuk është tjetër veçse një strukturë e bazuar në një koncept xhungle ku  e “mira e përbashkët” është zëvendësuar nga përplasjet e shumë rrymave politike, teorive dhe justifikimeve të pragmatizmit të shprehura këto në mënyrë analitike apo aplikative sipas standartit të gazetarisë dhe medias së vendit. Megjithëse herë pas here spikat ndonjë analizë e bazuar në realitet, në shifra dhe interpretime objektive, e përgjithshmja është se në këtë mori analizash, disa nga to jane shterpë ose ofrojnë një solucion të bazuar më tepër në opinion personal pa ndonjë bazim në shkencat përkatse.

Pa kërkuar gjelpërën në kashtë, shumë nga këto analiza janë kthyer në konjektura të cilat japin hamëndje se qysh dhe se si do t’i shkoj fati vendit. Këto hamendje kur parashrohen nga individë të cilët kanë si karierë penën, lexohen dhe interpetohen nga populli me qëllimin të cilat janë shkruar. I shërben apo jo ky qëllim çështjes imediate pak rëndësi ka. Ajo çka është e domosdoshme është që këto konjektura të interpretohen si të vërteta dhe rrugë të mundëshme.

Konjekturat mbi bojkotin dhe nullifikimi i tyre

Një nga këto keqinterpretime është çështja e bojkotimit të votimit. Deri tani kemi parë shumë variante interpretimi të bojkotit apo votës me kryq të cilat sipas konjukturave përkatësee arrijnë në një emrues të përbashkët: “Bojkoti do çoj vendin në anarki dhe në konflikt”. Arma më efikase për grupe të caktuara politike tani për tani janë konjekturat. Në një ambient si ai i politikës shqiptare, spekullimet janë standarti dhe normalja,  politika konjekturale dominon.

Kjo për disa arsye. Konjekturat shërbejnë për qëllime të pastra demagogjike –politike. Ato nuk kushtojnë shumë nga ana financiare, nuk janë të bazuara në të vertetë, ose në qoftëse janë të bazuara në informacion të vërtetë është vetëm një përqindje e vogël e saj e rrotulluar e perdredhur sipas interesave strategjike te grupeve politike. E treta, konjukturat ç’orientojnë masa të tëra në kohë të shkurtër.

Aktualisht, bojkoti si levizje përbën shqetësim për shumë grupe politike. E para, shqetësimi qëndron në faktin së  kercenohet hapur humbja e pushtetit dhe kontrollit, e dyta bojkoti  nuk njeh krahë, ai thjesht është mospajtueshmeri me të gjithë. Por ajo që njerzit duhet të kuptojnë është se bojkoti është forma më paqsore e refuzimit të bashkëpunimit me një qeveri. Bojkoti nuk është protestë violente, as revoltë me armë; ai është një sjellje njërzore e cila shpreh pakënaqsi. Është formë e refuzimit paqësor dhe mospajtim me kandidaturat.

Në lëvizjet politike të popujve, lider të kalibrit botëror të cilët u sakrifikuan për çështjen e popujve të tyre  kanë përdorur bojkotin si mjet për te arritur qëllimin final. Konkretisht, për Mahatma Gandhin bojkoti ndaj prodhimeve angleze ishte shprehje e protestës paqsore për mos-bashkpunim dhe largimin e Britanisë së Madhe nga India, largim i cili u bë pa vrasjen e as edhe një ushtari anglez. Ajo që Gandhi bëri ishte jo vetëm udheheqje e popullit drejt një fitore të përbashkët, por drejtimi i popullit  në një lëvizje shpirtëore të përbashkët. Udheheqës si Gandhi, njërëzmit rralle i vijnë, filozofinë e tij e vazhdoi në vitet 1960 Dr. Martin Luther King Jr i cili e përdori bojkotin e autobuzeve mbas keqtrajtimit të Roza Parks, si mjet për të sjellë të drejat e popullsisë me ngjyre në SH.B.A e konsideruar një minoritet pa të drejta humane të barabarta.

Kur diskutohet për figura të tilla që ndryshuan rrotën e historisë dhe përmbysën çdo paragjykim dhe konjekturë e cilat anashkalonte ose nënvelftësonte  aftësitë e tyre, është e vështirë të konceptosh lider shqiptar të bëjnë të njëjtën gjë. Këta lider ishin mjaft të kompletuar jo vetëm në anën e lidershipit politik shoqëror, por edhe atij shpirtëror. A do mund Shqipëria të gjej një lidër të këtij kalibri i cili do të udheheq jo vetëm politikisht popullin por edhe ta drejtoj shpirtërsht atë? Në këto momente nuk arrij të shoh një figure të till por kjo nuk do të thotë se nuk egziston.  Sot për sot Shqipëria nuk prodhon dot figura të tilla ende sepse kultura e mosbesimit nuk i lejon një lideri politik dhe shpirtëror të vij në krye të një force politike. Kjo ndodh për arsye  se populli është i përçare, nuk ka një vizion të përbashkët dhe forcat që e drejtojnë kanë qëllime përfitimi. Që një lider i tillë të dalë në krye të një grupi politik duhen përmbysur konjukturat të cilat ç’vleftësojnë çdo lloj lidërshipi të ri (gjë e  berë me qëllim) në arenën politike.

Qëllimi i konjekturave politike

Konjekturat kanë një objektiv. Meqënëse në kuptimin e pastër ato jane thjesht spekulime dhe konkluzione të bazuara në informacion të pamjaftueshëm, shërbejnë për qëllime demagogjie. Politika në Shqipëri është biznes i të papunësuarit, të punësuarit, atyre që ja kanë haberin dhe çuditërisht atyre që nuk ja kanë haberin. Ajo që është trend në Shqipëri është tendenca konjekturale mbi interpretimin e ngjarjeve, koncepteve, perceptimin e zhvillimeve dhe çdo gjë që ka të bëj më politikën e vendit, rajonale apo ndërkombëtare. Pra politika praktikohet  nga çdokush.

Por duke qënë se politika është “sport” agresiv, kushdo mund të përfundoj në zënie apo debat si pasojë e mungesës së kulturës demokratike, dhe tolerancës. Gjithashtu, krijimi i konjukturave si pasoje e interesave të ngushta partiake ka të bëj me nje ndjellje mosbesimi në popull për çdo levizje pozitive politike.

Kur flasim për aplikimin e praktikave demoktatike, tashmë demokracia në Shqipëri ka marrë tendenca të kunderta më qëllimin e saj. Këto tendenca kanë lejuar krijimin e shumë grupeve politike të cilat janë kthyer në vegla propagandistike për partitë përkatse dhe si të tilla krijojnë konjekturat e tyre për të larguar vëmëndjen nga e vërteta.

Në Shqipëri nuk egziston ideaja e të folurit “korrekt” politikisht. Megjithëse,  nuk e përgjithsoj sepse kam hasur analist ose politolog të cilët janë korrekt dhe flasin ose analizojnë nëpërmjet të dhenave dhe fakteve. Por zakonisht nëpër debate politike, fryma konjekturale mbizoteron debatin dhe merr ngjyrat e forcës përkatse, d.m.th në një moçal spekullimesh, çdo sektor i politikës së vëndit interpretohet sipas menyrës dhe standartit të ­çdo rryme e cila ka interes imediat në kapjen e çdo gjëje si dominion. Për shëmbull, politika e privatizimit të vëndit e kritikuar nga  krahu i opozitës, nuk është gjë tjetër veçse një politikë konjukturale e opozitës me qëllim që të kontrolloj ekonominë. Praktika ka treguar që opozita jo me larg se tetë vjet ka qenë një nga krahët më të korruptuar dhe çfarëdo rruge të propozoj  si demagogji e pastër për të marrë pushtetin  nuk ka besueshmeri apo integritet, aq më teper kur pjestar të saj aderojnë ende në rradhet e saj për kandidate deputet.

 Dëmi i politikës konjekturale në Shqipëri

Politika konjekturale është shkatërruese për fatet e popullit, sepse ofron rrugëzgjidhje në përfitimin e grupeve të caktuara politike te cilat kontollojnë strategjikisht popullin. Parashtrimi i rrugëzgjidhjeve në të cilat nga dy të këqija zgjidh më të voglën i shërben lustrimit dhe lëmimit nga jashtë të një diçkajë që është e kalbur nga brënda. Politika konjekturale nuk ofron popullit rrugë të vërteta për kalimin nga kriza politike, financiare, ekonomike shoqërore sepse kjo politikë luhet jo vetëm nga krerët politik por edhe nga forcat që ata kontrollojnë. Konjekturat deformojnë konceptin demokratik dhe çojnë në kontrollin e një minoriteti politik ndaj shumicës, dhe si pasoje ne despotismin e saj ndaj popullit.

VALBONA KARANXHA: NËNSHTRIMI I POPULLIT, KYÇI I TRIUMFIT TË PLUTOKRACISË

Njeriu ka lindur dhe është i destinuar të jetë i lirë, të ketë lumturi, të ketë të drejtën e fjalës, shtypit, tubimit; të ketë lirinë e fesë, besimit shpirtëror, besimit politik; të krijoj organizata, mbledhje politike; të jetoj dhe të punoj në një vend me të drejta të barabarta dhe i njëjtë përpara ligjit.

Në qoftëse këto parime shkelen ateherë individi i nështrohet një grupi politik, fetar, kulti, juntë militare, diktature.  Të gjithë ato organizata, ose sisteme që praktikojnë nënshtrimin e masave për të sunduar, do të gjejnë të gjitha mënyrat  të shtypin ato  me anë të manipulimeve, forcës, violencës, neglizhencës, varfërisë, mungesës së shërbimeve sociale, ekonomike,  shanseve për të qënë i lirë dhe me të drejta të barabarta në shoqëri.

Atje ku mbaron ndjenja e moralit dhe e obligimit të një pushteti ndaj popullit të tij, aty fillon nënshtrimi dhe rrjedhimisht vuajtja e masave. Në krye të Shqipërisë për 23 vjet është këmbëkryqëzuar një klasë e cila ka në dorë pushtetin politik, ligjor, egzekutiv, legjistlativ. Kjo klasë është mjaft e pasur, dhe dukshmërisht funksionon në një sistem  pluralist. Në terma ekonomike, kjo klasë nuk mund të analizohet si klasë e pastër kapitaliste sepse ajo nuk prodhon, nuk shkëmben, nuk beson në shkëmbimin e të mirave materiale, por në grabitjen e tyre.

Sipas ligjeve të shpërndarjes së të mirave materiale, klasa e re plutokratike shqiptare nuk e ka venë kapitalin e mirëfillt në baze të prodhimit apo shërbimeve; në bazë të interesave mbi pronat e vjetra, mbi pasuritë e patundshme; kjo klasë ka para të vëna me anë te vjedhjes së pasurisë së popullit në 23 vjetët e fundit dhe i qarkullon ato me anë të trafikut ose aktiviteteve të paligjshme ku futen edhe shitja e pasurive të popullit ndaj bisnesmenëve, spekullatorëve si brënda ashtu dhe jashtë vendit. Shkurt, kjo klasë është një bandë, një grup njerzish të pasur e cila qeveris një popull prej tre milion duke i kufizuar mundësitë e tij të shkëputet nga ajo.

Në kundërshtim me ligjet bazë të kapitalizmit ku përfitimi që të konsiderohet i pastër vihet  me punë të ndershme minus vlerën a amortizimit, klasa shqiptare plutokratike vetëm mbledh, akumulon pasuri marramëndëse të vëna më mënyra të paligjshme, dhe nuk dedukton asgjë nga pasuria e vet. Paçka se interpretimet e ligjeve të shpërndarjes së pasurisë janë subjektive në këtë rast, është fakt që klasa plutokratike si pakicë ka akumuluar të mirat materiale të shumicës. Ligjet e ndryshimit të sistemit kërkojnë që pasuritë të rishpërndahen pasi ky urdhër është i padrejtë, i gabuar dhe jo-natyror (Bothman). Shoqëria shqiptare ka arritur në një pikë ku duhet të rivendos standarte të reja të drejtësisë shoqërore.

Plutokracia shqiptare qëndron në pushtet prej 23 vjetesh dhe është e grupuar në dy partitë kryesore të vëndit në të cilat aderojnë individë pa bindje politike, ideologjike. Këta individë i kanë dhënë formë legjistlacionit që ky i fundit t’i përgjigjet ambicieve të tyre për pushtet, famë dhe pasuri. Në fjalët e Presidentit Roosevelt, i cili shprehet “ Ligji grin të varfërin dhe i pasuri zotëron ligjin” shumë mund ta konsiderojnë pikpamje socialiste, por në të vërtetë kjo i referohet qëndrimit të Roosevelt-it ndaj klases financiare plutokratike për të cilën ai thekson, që këta nuk mund të sundojnë Amerikën.  Lufta ndaj kësaj klase mundësoi krijimin e shtresës së mesme amerikane. Por në rastin tonë, kjo klasë nuk ka vetëm fuqinë finaciare, ajo ka edhe fuqinë politike dhe  pushtetare e cila e bën sundimin e saj ultimat.

“Frika” e krijimit të një shtrese plutokratike është e lidhur drejt-për-së-drejti me natyrën e saj. Plutokracia nuk është gje tjetër veçse  një demagogji ose manipulim i demokracisë. Studjues të tjerë shkojnë më larg duke e konsideruar atë shfaqje të diktaturës (Niggle 1998). Krijimi i shtresës plutokratike shoqërohet me ndryshime të sistemit demokratik. Këto ndryshime përfshijnë polarizimin e shtresave të shoqërisë, krijim e një shtrese  zotëruese të shoqërisë për të cilën punojnë shtresat e mesme dhe të varfëra. Një nga ndryshimet që sjell krijimi i sistemit plutokratik është mohimi i të drejtave demokratike si keqtrajtimi i grupeve të vogla politike, lënia jashtë votimit të pjesëve të popullatës, shkelje të proçeseve zgjedhore, shkelje të te drejatve njerzore etj (Zafirovsky, 2009).

Të gjithë keto shembuj, këto parime ilustrojnë më së miri faktin se shoqëria shqiptare është ndarë në dy klasa: Një pakicë plutokratike e cila ka akumuluar padrejtësisht pasuritë e popullit ose pasuri të paligjshme; sundon dhe ka pushtetin politik. Klasa tjetër është populli, shumica e të cilit jeton me pagat më të ulta në rajon, për të mos përmendur pensionistët të cilët jetojnë më të ardhura poshtë kufirit të varfërisë.

Plutokracia shqiptare i ka kaluar të gjitha caqet e moralitetit, ndërgjegjes dhe dhimsurisë për popullin, nga konceptet baze të sistemit demokratik. Qëllimi i saj është të kthehet në klasë feudale ku populli është i trajtuar si “serf” dhe asgjë nuk është e tij.

Klasa plutokratike ka një fund, dhe ky fund është i paevitueshem. Gjatë historisë rastet e zëmërimit popullor kanë marrë përpara shumë klasa plutokratike edhe me të egra se kjo që kemi në krye në Shqipëri. Rënia e klasës plutokratike behet me anë te ristrukturimit të sisemit dhe të shoqërisë. Shoqëria shqiptare e ka të domosdoshme të  rindërtohet në mënyrë të tillë që përpara ligjit të gjithë të jenë të barabartë. Nuk kanë qënë të pakta rastet kur asetet financiare janë marrë nga klasat plutokratike dhe rishpërndarë popullit.

Në rastin tonë, ku klasa plutokratike ha popullin e saj është çështje kohe derisa masa qoftë e organizuar apo e pa-organizuar të marrë në dorë ndryshimin e sistemit. Kjo do ndodhë si pasojë e revoltës qytetare dhe mund të transformohet në anarki derisa një apo disa forca të reja politike të shfaqen dhe të drejtojnë popullin. Bazuar në experiencat e mëparshme shancet janë që kjo klasë putokratikë te kthehet në diktaturë ushtarake e cila do ruaj pushtetin me çdo forcë, sepse vullnetarisht leshimi pushtetit nuk ka ngjasa. Anarkia dhe trubullirat politike që parashikohen përpara mund dhe do të shkaktohen vetën nga kjo klasë e cila pa mëdyshje do jetë në mbrojtje më dhëmbë të pushtetit dhe të aseteve financiare.

Deri tani, asgjë nuk mund të parashikohet me saktësi sepse kjo klasë plutokratike ndërron ngjyrat dhe vihet në krye të çdo levizje pakënaqsie ashtu siç ndodhi me levizjen studentore, ashtu siç ndodhi me anarkinë e 97. Tradicionalisht, kjo klasë plutokratike e kap momentin dhe kthen çdo gjë në një rreth vicioz. Por, vetëm populli është ai që do largojë pushtetin e saj, dhe refuzoj drejtimin e saj. Është populli ai që duhet të mbrojë demokracinë duke mbrojtur veten. Në qoftëse shqiptarët nuk e realizojnë dot këtë, ateherë dalja nga rrethi vicioz do jetë e pamundur të paktën për një periudhë të pacaktuar shekullore ose shumëshekullore.

Referencat 

http://books.google.com/books?id=ECaRHJG7tPgC&

http://books.google.com/books?id=E4wUt7H7EIEC

http://books.google.com/books?id=9MpLAAAAYAAJ&

http://books.google.com/books?id=I2fiAAAAMAAJ

VALBONA KARANXHA: KONCEPTE TË TRANSFERUESHME NË TRANZICIONIN E PAFUND SHQIPTAR

Falimentimi i një sistemi politik vjen nga shumë arsye si dhe domosdoshmëria e shoqërisë për të ndryshuar. Tradicionalisht, kur sistemet ndryshojnë sjellin pershtjellime te jetës politike, sociale, ekonomike të vendit dhe jo gjithmonë vendi adaptohet lehte. Adaptimi i një kombi apo vendi me sistemet e reja influencohet nga shume faktorë, por disa nga kryesoret janë krijimi i shtresave sociale te reja gjatë periudhave të tranzicionit, polarizimi i tyre si dhe ndarja e interesave të secilës nga këto klasa.

Dihet tashmë se si pjesë e ish kampit socialist, tranzicioni në Shqipëri në njëzet vjetët e fundit ndjek pak a shumë të njëjtat hapa si vendet e tjera te Europës së Lindjes, por tanzicioni në Shqipëri është unik. Kur vendet e Europës Lindore përpiqen sado pak të rezistojnë ndaj korrupsiont, Shqipëria ndodhet shume herë më mbarapa. Për të gjetur një trend të tranzicionit  shqiptar po përdor disa  fenomene te krahasueshme me Amerikën Latine.

Kur vendet e Amerikës Latine fituan pavaresinë nga Spanja në fundin e viteve 1800  u ndeshen me luhatje te jashtëzakonshme në zhvillimet shoqërore politike dhe në adaptimin të  tyre ndaj një sistemi i cili do mund të funksiononte për ta. Këto luhatje konsistonin në ardhjen në fuqi te diktaturave ushtarake, të pushteteve të përkohshme, krijim e një mentaliteti “katundar” (Rama, 2012), i cili bazohej në interesin imediat vetjak,  dhe  kurfarë preokupimi për popullin. Kështu që pushtetet vinin në banda  njëra mbas tjetrës dhe iknin nga pushteti ashtu siç vinin duke ja lënë vëndin bandës së rradhës.

Amerika Latine mbahet për numër të lartë të dikaturave. Kjo erdhi si arsye e mungesës së kulturës demokratike, etjes për pushtet, famë dhe pasuri. Ajo që është karakteristike për vendet e Amerikes Latine ne këte kohë është fakti që bandat pushtetare, nuk binin në ujdi me pakte por thjesht grabisnin pushtetin nga njëra tjetra. Ideologjia e mirfilltë e këtyre pushteteve mungonte sepse hstoria e hidhur e kolonizimit për reth 400 vjet nuk kishte kultivuar asnjehere një ideologji të pastër, të bazuar në vlera demokratikenë në qëndër të se cilës ishte populli. Një karakteristikë tjetër për keto pushtete ishte lënia jashte e popullsisë indigjene dhe shtresave të varfëra nga jeta politike e  vendit sepse në pushtet nuk mund të vinin veçse Criollos (përzierje race spanjolle me indigjen) ose raca e paster spanjolle. Ky ishte problem tipik i Amerikës Latine.

Me përhapjen e idologjisë komuniste, shumë politikan gjetën një bazë ideologjike të cilën kërkuan ta adoptonin. Ky çiftëzim fatal midis komunizmit dhe mungesës së traditave demokratike bëri që shumë vende të Amerikës Latine të ktheheshin në diktatura nga më të egrat që ka njohur historia.

E solla këtë paralelizëm politik për të ilustruar faktin që tranzicioni në shumë nga këto vende ende nuk ka përfunduar dhe nuk i dihet se kur do përfundoj. Sistemet politike qe keto vende adaptojnë i shërbejnë vetëm klasave sunduese. Keto vende adaptojnë lloj lloj rrymash, sistemesh vetëm si e si t’i qëndrojnë larg demokracisë dhe atij lloj sistemi i cili ka popullin primar.  Rreth 130 vjet me mbas, (pasi e fundit qe u shkëput nga Spanja në 1889 ishte Kuba) të gjithë shtetet e Amerikës Latine me perjashtim të Kosta Rikës janë akoma duke kërkuar demokraictë e verteta të cilat nuk janë instaluar ndonjëherë.

E njëjta gjë po ndodh edhe në Shqipërine e sotme. Ne themi që tranzicioni shqiptar ka filluar në vitet 1990, por teknikisht ai ka filluar njëqind vjet më parë me  shpalljen e pavarsise nga Turqia. Mbas 90 e këtej është një nga fazat e tij. Tranzicioni Shqiptar mund të zgjas në pafundësi deri sa populli të marr ndryshimin në dore. Në qoftëse populli nuk bën përpjekje të ndryshoj “urdhërin” politiko-shoqëror, atëhere vendi mund të skllavërohet përjetsisht ose mund të shpërbehet si komb në një të ardhme. Në një të ardhme parashikohet që në vend te rebelimit të popullit ndaj kësaj klase, mund të ndodh një eksod tjetër masiv, me valë, apo sistematik deri sa kombi te marre fund. A do ec Shqipëria në rrugën demokratike  apo do skllavërohet nën sundimin e klasës së pasur?

Ngjashmëria midis Amerikës Latine dhe Shqipërisë është mbreslënëse. E para, përngjashmërite politike që i sipërpërmenda janë të pa-kontestuesme. Por duke kaluar në plan ekonomik shohim që Amerika Latine megjithe pasuritë e pallogaritshme natyrore, ka numrin më të madh të emigrantëve në SH.B.A. Influksi i emigrantëve sezonal dhe të përhershëm në SH.B.A është marramëndës dhe po ndryshon dinamikën e vendit, deri tani janë të numëruar rreth 50 milion Latinos të cilët punojnë dhe jetojnë ligjërisht. Nuk po përmend ata që janë sezonal dhe vijnë në këtë vënd për të siguruar një farë jetese në vendin e tyre me të ardhurat. Kjo menyre jetese është kthyer në filozofi, pak a shume si emigranët tanë dhe influksi i tyre i pakontrolluar në Europë.  Kjo vjen për shkak jo të varfërisë të këtyre vëndeve por të politikës shkatërrimtare të  ndjekuara nga qeveritë dhe pasurimin e pakicës sunduese.

Shqipëria po ecën në rrugën dhe në shëmbullin e disa nga prodhuesve dhe shpëndarve më të medhenj të drogës në Amerikën Latine. Paralelizmi midis Lazaratit dhe qëndrave të përpunimit të “kokës” në Kolumbia është i pamohueshëm. Qëndrat e prodhimit të kokainës në Kolombia janë industria që jo vetëm mban një pjesë të vendit më mjete dhe të ardhura por ka mundësuar krijimin e lordëve të drogës. Me gjithë operacionet dhe  nderhyrjet e herepashershme të DEA (Drug Enforcement Agency) të SH.B.A në Kolombia, industria e drogës është e paprekshme dhe transportimi i saj është më se i mbrojtur dhe i siguruar nga klasa në fuqi. Lazarati dhe “Barranquilla” lulëzojnë mbi të njëjtin koncept

Në planin shoqëror, vendet ende në tranzicion në Amerikën Latine, janë të mbytura nga, droga, prostitucioni, imoraliteti mungesa e vlerave. Me gjithe rrymën “Avanguardiste” në shekullin e kaluar, e cila ishte një shprehje e përpjekjeve të intelektualeve Latino-Amerikan për përhapjen e vlerave të pastra, nuk po them kombetare sespe Amerika Latine përbehet nga shumë kombe të ndryshëm nga njëri tjetri. Megjithëse të bashkuar nga gjuha dhe feja ata  janë unik në veten e tyre. Keta intelektual, shumica e tyre të shkolluar në Europë kërkonin të rivendosin atë që ishte e vlerë e pastër e cila mund t’i kishte rrenjët në periudhën pre-kolumbiane dhe atë që ishte indigjene e pastër.

Paralelisht në Shqipëri njihen të njejta probleme shoqërore pak a shumë të lindura në periudhën e tranzicionit. Me ndryshime, sepse unë nuk po gjeneralizoj koncepte,  por këto janë probleme të dala nga mungesa e aplikimit të demokracise dhe parimeve demokratike në vendet që ndryshojnë sisteme.

Duke u kthyer në konceptin e parë të kësaj analize e cila ka të bëj me krijimin dhe shpërndarjen e shtresave shoqërore mund te themi se polarizimi i shoqërisë ka ardhur nga politika klanore, lidhjet e forta nëpërmjet grupeve mafioze dhe paaftësitë e qeverive për të qeverisur. Krijimi i një shtrese homogjene sunduese ka çuar në krijimin  e klasave shoqërore dhe përshtatjen e tyre për t’i  mundësuar pasurimin e klasës sunduese.

Mungesa e institucioneve të mirëfillta demokratike është një nga vonuesit e tranzicionit. Mos-aplikimi i shtetit të së drejtës, mosndarja e pushtetit, përqëndrimi i pushtetit në një klasë gjithashtu pengojnë vendin të integrohet. Në vendet e tranzicionit qeveritë e të cilave nuk qeverisin por sundojnë kanë probleme të zbatimit të ligjit apo të kushtetutës.

Gjatë tranzicionit, sisteme që janë të ndërtuar në baza primitive kanë më shumë mundësi të shkaterrohen gjatë periudhes se adaptimit në një sistem modern, por një sistem i cili është më kompleks, ka më shumë mundësi t’i rrezistoj ndryshimeve (Huntington, 1973). Në rastin e Shqipërisë, kjo jo vetëm që ishte eksperiencë e hidhur e viteve të para të tranzicionit por është një rrezik i pranishëm dhe i përhershëm përderisa shoqëria të kaloj këtë periudhë.

Problem tjetër i tranzicionit është dhe implikimi i masave në jëtën politike të vëndit. Mahnitja e shqiptarëve me politikën është më se e shpjegueshme me teorine e ndryshimit të “urdherit” politiko-shoqëror. Kjo vjen si pasojë  e dëshirës që kanë masat për t’u integruar në jetën politike të vendit qoftë kjo edhe pjesmarrje pasive.

Ne konluzion, tranzicioni shqiptar ka fillim por mbarimi nuk dihet. Paria sunduese është bërë forca levizëse sabotatore e proçesit të integrimit në një shoqëri të mirfilltë demokratike. Objektivi i oligarkise plutokratike është të sundoj përjetsisht, të siguroj vazhdueshmërinë e pasurimit. Pushtetarët të cilët janë në qeveri nuk mund te quhen asnjëherë lider, dhe udheheqja e tyre lidership; ata janë thjesht sundues. Interesat e tyre imediate janë ato që motivojnë luftën e tyre politike për ardhjen në pushtet dhe qëndrimin në të.

Klasa sunduese ka krijuar ligjishmeri e cila e lejon te jetë në pushtet dhe të shtyp masat. Një përfundim i tranzicionit mund të jetë pranimi i vendit në BE, por kjo siç e dime është lajthitje sepse vendi nuk ka shans për t’u futur në BE me qeveritë e tranzicionit. Vendi është i mbytur në korrupsion i cili është kusht kryesor për pranim. Kush beson se Shqipëria do të futet ndonjëherë në BE i ushqen vetes iluzione. Kush beson se Europa ka plan të fus Shqipërinë ne BE në këtë gjëndje me këto qeveri tranzicionale, pa prodhim të mirëfillt, pa industri, pa bujqësi, me instabilitet, me nivelet e korrupsionit nga më të lartat në botë, me krijimn e një klase të pasuruar  në kurriz të popullit eshtë dritshkurtër dhe i pa-informuar. Jo vetëm që drita për në Europë do nglet e kuqe, por edhe liberalizimi i vizave me USA do jetë  një enderr  e largët. Pa asnjë farë dyshimi, kontrolli i hyrjes ne SHBA do vazhdoj me të njëjtin rigorozitet si ai i kufirit Meksike SHBA. Ashtu siç e përmëndi Ambasadori Arvizu, shqiptarët nuk janë gati.  Përgjigja qëndron në realitetin tonë politik.